خليج گرگان، گوهر آبي سرزمين گلستان در ساحل جنوبي درياي خزر آرميده است؛ پهنه‌اي که روزگاري با رقص ماهيان خاوياري، آواز پرندگان مهاجر و نسيم زندگي‌بخش دريا، قلب تپنده اکوسيستم منطقه بود اما امروز، زير بار سنگين خشکسالي، آلودگي، سدسازي بي‌رويه و غفلت انساني، اين پهنه آبي در سکوتي غم‌انگيز به سوي نابودي مي‌رود. به گزارش ايرنا، خليج گرگان نه‌تنها پناهگاه طبيعت و زيستگاه گونه‌هاي بي‌شمار، بلکه ميراثي گران‌بها براي نسل‌هاي آينده به شمار مي‌رفت اما کاهش سطح آب درياي خزر، انباشت رسوبات، ورود فاضلاب‌هاي شهري و کشاورزي، کم‌رمق شدن رودخانه‌هاي بالادست، زخم‌هايي عميق بر پيکر خليج زده‌اند. اين بحران، تنها يک مسئله محلي نيست؛ مرگ خليج گرگان، زنجيره غذايي درياي خزر را فرو مي‌پاشد، گونه‌هاي ارزشمندي مانند ماهي ازون‌برون را به ورطه انقراض مي‌کشاند و اکوسيستم کل منطقه را به مخاطره مي‌اندازد.

در اين ميان، جلسه‌اي با حضور کارشناسان برگزار شد تا اين فرياد خاموش طبيعت شنيده شود. صاحب‌نظران با نقد کاستي‌هاي موجود و ارائه راهکارهايي از جنس دانش و عزم، مسيري براي احياي اين ميراث رو به زوال ترسيم کردند. اين گزارش، حکايت چالش‌هاي بي‌امان خليج گرگان، دستاوردهاي شکننده و گام‌هايي است که بايد براي بازگرداندن حيات به اين قلب تپنده برداشت.

خليج گرگان در محاصره بحران؛ زخم‌هاي عميق طبيعت

خليج گرگان، همسايه تالاب ميانکاله و رگ حيات گلستان، در چنگال بحران‌هاي متعدد گرفتار شده است. کاهش سطح آب درياي خزر که سالانه بين 12 تا 21 سانتي‌متر از ارتفاع خود را از دست مي‌دهد، کانال‌هاي ارتباطي حياتي مانند آشوراده و خوزيني را به رگ‌هاي خشکيده‌اي بدل کرده و رودخانه‌هاي بالادست که زماني خليج را سيراب مي‌کردند، تحت فشار سدسازي‌هاي بي‌رويه و کشاورزي آب‌بر به جويبارهايي کم‌جان تبديل شده‌اند. آلودگي، زخمي ديگر بر پيکر اين پهنه آبي است. فاضلاب خام شهرها و پساب‌هاي کشاورزي مملو از نيترات و فسفات، آب خليج را مسموم کرده و اکسيژن را از ريه‌هاي ماهيان ربوده و رسوبات ناشي از فرسايش خاک در بالادست، مانند خنجري کُند، عمق خليج را کاهش داده و کانال‌هاي آن را مسدود کرده است. اين مشکلات، نه‌تنها حيات آبزيان ارزشمندي مانند ماهي خاوياري را تهديد مي‌کند، بلکه زنجيره غذايي کل اکوسيستم خزر را در معرض خطر قرار داده است.

صداي هشدار کارشناسان:

غفلت، خليج را به کام نابودي مي‌کشاند

در جلسه بررسي وضعيت خليج گرگان، عضو هيات علمي دانشگاه  علوم کشاورزي و منابع طبيعي گرگان از خطرات پيش روي اين پهنه آبي سخن گفت و با نکوهش شيوه‌هاي کنوني مديريت منابع آبي، تأکيد کرد: بي‌توجهي به مسائل حوزه‌هاي آبخيز بالادست، هر تلاشي براي احياي خليج را بي‌ثمر خواهد ساخت.

عبدالعظيم فاضل ورود فاضلاب، تغيير کاربري اراضي به سوي کشت‌هاي پرآب‌بر، ضعف در مديريت آبخيزداري و انباشت رسوبات را از جمله معضلات اصلي برشمرد. وي پيشنهاداتي مانند مديريت يکپارچه ميان نهادهاي مسئول، ساماندهي حوزه‌هاي آبخيز بالادست، احياي حق‌آبه زيست‌محيطي رودخانه‌ها، جلوگيري از ورود فاضلاب، ترويج الگوهاي کشت کم‌آب‌بر و مهار فرسايش خاک از طريق روش‌هاي نوين مانند احداث بازارچه‌هاي مرزي در زمين‌هاي شيب‌دار ارائه کرد و علاوه بر آن، کاهش شوري آب خليج را دستاوردي ارزشمند دانست و بر ضرورت پاسداشت آن تأکيد ورزيد.

خليج گرگان فراتر از يک مسئله محلي

مدير ماهيان خاوياري استان گلستان هم با نگاهي کلان، خليج گرگان را نه‌تنها بخشي از اکوسيستم خزر، بلکه موضوعي با ابعاد منطقه‌اي و بين‌المللي دانست و با اشاره به تأثير تغييرات اقليمي و جوي بر اين پهنه آبي، خواستار بازنگري در سياست‌هاي موجود شد. سيدمصطفي عقيلي‌نژاد پيشنهاد برگزاري کنفرانسي ملي با حضور متخصصان، ذي‌نفعان، جوامع محلي، دانشگاه‌ها و سازمان محيط زيست را مطرح کرد تا نقشه راهي جامع براي احياي خليج تدوين شود. وي همچنين با انتقاد از مصوبات بدون پشتوانه، مانند ماده 60 قانون برنامه هفتم توسعه، خواستار برنامه‌ريزي‌هاي واقع‌بينانه در قالب طرح‌هاي کوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت شد. عقيلي‌نژاد با تأکيد بر تأثير خليج گرگان بر زنجيره غذايي خزر و کاهش ذخاير گونه‌هاي ارزشمند مانند ماهي خاوياري، از ضرورت خروج تصميم‌گيري‌ها از فضاي کنوني و جلب مشارکت همه‌جانبه ذي‌نفعان سخن گفت.