نقش زيرساخت‌هاي حمل‌و نقل بر توسعه شرق گلستان
یادداشت |
معمي پرتوي
شرق گلستان، با موقعيت ژئوپليتيکي مرزي و دارا بودن تنوع اکولوژيکي و فرهنگي، از ظرفيت بالايي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي برخوردار است. محورهاي جاده‌اي خط نو گنبد به کلاله و کلاله به مراوه‌تپه، به‌عنوان شريان‌هاي اصلي اين منطقه، در حال حاضر به دليل شرايط نامطلوب فني نيازمند بازسازي و بهينه‌سازي هستند. اين مقاله با رويکردي علمي، تأثير توسعه اين زيرساخت‌ها بر اقتصاد منطقه‌اي، ارتقاي گردشگري و تقويت سرمايه فرهنگي را تحليل کرده و ضرورت بهسازي آن‌ها را با توجه به پتانسيل‌هايي نظير شهر کلاله و گليداغ و منطقه آزاد اينچه‌برون بررسي مي‌کند. اقتصاد شرق گلستان متکي بر کشاورزي (توليد محصولاتي مانند گندم و تخم هندوانه و افتاب گردان و دانه هاي روغني)، دامداري است. بر اساس مدل‌هاي اقتصادي لجستيک، کيفيت جاده‌ها به‌طور مستقيم بر شاخص‌هاي کارايي حمل‌ونقل، نظير زمان سفر و هزينه‌هاي عملياتي اثر مي‌گذارد. جاده خط نو گنبد به کلاله و کلاله به مراوه تپه با عرض فعلي کمتر از 7.5 متر و ضريب اصطکاک پايين آسفالت، و ضريب نفوذپذيري بالا محدوديت‌هايي جدي در انتقال کالا و ارايه خدمات ايجاد کرده‌اند. بهسازي اين محورها با تعريض، آسفالت‌ريزي استاندارد و کاهش شيب‌هاي غيرضروري، مي‌تواند زمان حمل‌ونقل را تا 35 درصد کاهش دهد و هزينه‌هاي لجستيک را به ازاي هر تن-کيلومتر حدود 20 درصد پايين بياورد. افزون بر اين، راه‌اندازي منطقه آزاد اينچه‌برون، که پيش‌بيني مي‌شود حجم تجارت مرزي را تا 500 ميليون دلار در سال افزايش دهد، وابستگي شديدي به ظرفيت جاده‌اي دارد. بهينه‌سازي مسير کلاله به مراوه‌تپه، اين منطقه را به يک کريدور لجستيکي کليدي تبديل مي‌کند که با افزايش نرخ تردد، اثرات اقتصادي چندگانه‌اي در حوزه‌هاي اشتغال و تجارت ايجاد خواهد کرد. شرق گلستان داراي جاذبه‌هاي اکوتوريستي و تاريخي متعددي از جمله آرامگاه خالد نبي، منطقه هزار دره، جنگل‌هاي گلستان، آرامگاه مختومقلي فراغي و طبيعت شهر گليداغ است. گليداغ، با توپوگرافي منحصر به‌فرد و نزديکي به مرز، پتانسيل اتصال گردشگري با استان خراسان شمالي را دارد. با اين حال، شاخص دسترسي‌پذيري اين مناطق به دليل شرايط جاده‌اي نامناسب پايين است. مطالعات گردشگري نشان مي‌دهند که بهبود زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل مي‌تواند ضريب جذب گردشگر را تا 40 درصد افزايش دهد. بهسازي جاده‌ها با استانداردهاي مهندسي و افزودن زيرساخت‌هاي مکمل (مانند ايستگاه‌هاي استراحت با ظرفيت 50 خودرو)، دسترسي به اين جاذبه‌ها را بهبود مي‌بخشد. اين امر مي‌تواند تعداد بازديدکنندگان سالانه را از حدود 50 هزار نفر فعلي به بيش از 80 هزار نفر برساند، که با مدل‌هاي تقاضاي گردشگري سازگار است. اتصال گليداغ به شبکه جاده‌اي، با کاهش فاصله زماني سفر از خراسان شمالي (حدود 30 درصد)، جريان گردشگري منطقه‌اي را تقويت کرده و درآمد مستقيم (حداقل 5 ميليارد تومان سالانه) و غيرمستقيم (از طريق خدمات) را افزايش مي‌دهد. گردشگري به‌عنوان يک متغير مستقل در توسعه فرهنگي، در شرق گلستان با تنوع قوميتي بالا (حدود 45 درصد ترکمن) و ميراث ناملموس غني، نقش برجسته‌اي دارد. بهسازي جاده‌ها و دسترسي به اماکني مانند آرامگاه مختومقلي و طبيعت گليداغ، و تپه ماهور هاي کلاله ضريب مشارکت فرهنگي را از طريق رويدادهايي نظير جشنواره‌هاي محلي (يابود شاعر ترکمن مختومقلي فراغي و جشنواره اسب ترکمن )افزايش مي‌دهد. اين فعاليت‌ها نه‌تنها هويت بومي را تقويت مي‌کنند، بلکه با افزايش تعاملات بين‌فرهنگي، اشتراکات فرهنگي را بهبود مي‌بخشند. ورود گردشگران خارجي از ترکمنستان (از طريق اينچه‌برون) و مسافران داخلي از خراسان شمالي (از طريق گليداغ)، تقاضا براي توليدات فرهنگي نظير قالي‌بافي (با ارزش افزوده 300 هزار تومان به ازاي هر مترمربع) و غذاهاي سنتي را بالا مي‌برد. اين فرآيند، با افزايش شاخص حفظ ميراث، به پايداري فرهنگي منطقه کمک مي‌کند. داده‌هاي انسان‌شناختي نشان مي‌دهند که هر 10 درصد رشد گردشگري، تا 5 درصد آگاهي فرهنگي محلي را ارتقا مي‌دهد. جاده خط نو گنبد به کلاله با مشخصات فني ضعيف و جاده کلاله به مراوه‌تپه با فقدان روسازي مناسب و عرض کم در برابر نيازهاي ترافيکي فعلي و آتي ناکارآمدند. بهسازي اين محورها نيازمند طراحي با معيارهاي مهندسي مدرن است تا ظرفيت تردد را به بيش از 3000 وسيله نقليه در روز برساند و نرخ حوادث را تا 35 درصد کاهش دهد.
راه‌اندازي منطقه آزاد اينچه‌برون و نقش گليداغ به‌عنوان نقطه تلاقي با خراسان شمالي، اين پروژه را به يک اولويت استراتژيک تبديل کرده است. منطقه آزاد نيازمند جاده‌هايي با سطح سرويس (استاندارد است تا حجم ترافيک تجاري را پشتيباني کند، در حالي که گليداغ مي‌تواند به‌عنوان يک گره شبکه‌اي عمل کند و جريان گردشگري را تسهيل نمايد.
نتيجه‌گيري
توسعه زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل در شرق گلستان، با تمرکز بر بهسازي جاده‌هاي خط نو گنبد به کلاله و کلاله به مراوه‌تپه، يک راهبرد چندوجهي براي تقويت اقتصاد، گردشگري و فرهنگ است. اين پروژه با کاهش هزينه‌هاي لجستيک (تا 20 درصد)، افزايش جريان گردشگري (تا 60 درصد) و ارتقاي سرمايه فرهنگي (تا 15 درصد)، نرخ بازگشت سرمايه بالايي دارد. منطقه آزاد اينچه‌برون و گليداغ به‌عنوان کاتاليزورهاي توسعه، ضرورت اين بهسازي را دوچندان مي‌کنند. از منظر علمي، اين سرمايه‌گذاري نه‌تنها پايداري منطقه‌اي را تضمين و‌حوادث جاده اي را کاهش مي دهد، بلکه شرق گلستان را به يک الگوي توسعه يکپارچه در سطح ملي تبديل خواهد کرد.
پژوهشگر توسعه