واپسین امید تالاب‌های رنجور
گزارش |
تالاب‌های گلستان که تا چند سال قبل امید ساکنان مناطق پیرامونی برای کسب روزی حلال بود، این روزها به کویری خشک و کانونی برای انتشار ریزگردها تبدیل شده و روستانشینان حاشیه این پهنه‌های آبی برای بازگشت به روزهای خوش گذشته، چشم امید به سخاوت آسمان و همچنین همت مدیران استانی و ملی دارند. به گزارش ایرنا، ساکنان اطراف تالاب‌های بین المللی گنبدکاووس و گمیشان که در گذشته‌ای نه چندان دور طعم نعمت پر آبی این ذخیره‌گاه‌های طبیعی را چشیده و با حسی خوب همراه با شادی و نشاط به صید و صیادی، کشاورزی و دامپروری به عنوان شغل آبا و اجدادی‌شان مشغول بودند، این روزها با چشمانی حسرت زده و نگاهی غمبار شاهد نابودی این برکه‌های بزرگ طبیعی هستند. آنان که با ماهیگیری، کشاورزی و جمع آوری نی و حصیربافی درآمد خوبی داشتند، با افزایش خشکسالی در چند سال اخیر و کاهش چشمگیر حجم ورودی آب از رودخانه اترک، تنها راه برون رفت از وضعیت فعلی را نزول رحمت آسمانی و پیگیری مسوولان استانی و کشوری برای تامین آب از مناطق بالادست می‌دانند. وقوع سیلاب اگر برای هر نقطه‌ای از ایران همراه با خسارت باشد برای مردم ساکن در اطراف تالاب‌ها که با خشکسالی شدید دست به گریان هستند، نعمتی بزرگ محسوب می‌شود، چرا که ورود هر قطره از رواناب‌های جاری به این ذخیرگاه‌های طبیعی با کمک به تداوم زندگی گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی آن برابر است.
افزایش جمعیت کارگری از تبعات منفی خشکی تالاب‌ها
اهالی روستاهای اطراف تالاب‌های بین المللی گنبدکاووس، این روزها که امکان کشاورزی و صید و صیادی برایشان وجود ندارد و از طرفی هم نگهداری دام، هزینه‌های سنگینی بر دوششان گذاشته است، برای تامین معاش خانواده‌هایشان مجبور به فعالیت به عنوان کارگر روزمزد در گمرک اینچه برون شدند. دهیار روستای اوخی تپه که در فاصله ۲۰۰ متری از تالاب‌های بین المللی گنبدکاووس واقع است، بیان کرد: مردم این روستا که روزگاری با قایق در تالاب‌ها تردد داشتند، این روزها با رسیدن سطح آب به کمترین حد خود موتورسیکلت را جایگزین قایق کردند. مسعود گوگ افزود: ماهیگیری و شکار پرندگان در کنار کشاورزی و دامپروری و همچنین حصیربافی از جمله شغل‌های پررونق اهالی به واسطه وضعیت آبی مساعد تالاب‌ها ناشی از سیلاب‌های ورودی از سمت رودخانه اترک بود. وی ادامه داد: در چند سال اخیر با کاهش نزولات آسمانی و حاکم شدن خشکسالی بر منطقه با شروع وزش باد، شاهد بلند شدن حجم زیادی از گرد و غبار در حوزه تالاب‌ها و روستاهای حاشیه آن هستیم که این روزها به نزدیکی شهر گنبدکاووس هم رسیده است. دهیار روستای اوخی تپه گفت: هم اینک ۹۰ درصد از تالاب آجی‌گل خشک شده و آب موجود در ۱۰ درصد باقی مانده هم به دلیل املاح و شوری زیاد حتی برای دام‌ها قابل مصرف نیست. گوگ تاکید کرد: وضعیت تالاب‌های آلماگل و آلاگل هم بهتر از آجی‌گل نیست و از مسوولان درخواست داریم یا از طریق رایزنی با استان خراسان شمالی زمینه رهاسازی آب از سد شیرین دره را فراهم کنند و یا اینکه راه حل دیگری برای تامین حقابه تالاب‌ها ارائه دهند.
استفاده از کارگران بومی در گمرک اینچه برون
یعقوب آق از دیگر حاشیه نشینان تالاب‌های سه‌گانه گنبدکاووس هم از مشکلات اقتصادی ناشی از خشکی تالاب‌ها گلایه کرد و گفت: شدت ریزگردها هر روز در منطقه بیشتر می‌شود و روستاییان هنگام تردد در خارج از خانه‌ها برای مصون ماندن از گرد و غبار باید چهره‌های خود را با پارچه بپوشانند. وی بیان کرد: زندگی بدون آب بسیار سخت است و این روزها برای تامین آب مورد نیاز دام‌ها مشکل داریم و خیلی از اهالی مجبور به فروش دام‌های خود شدند. آق، شغل اصلی بسیار از اهالی حاشیه تالاب‌ها را دامداری دانست و گفت: مردم روستا با توجه به خشکسالی حاکم برای تامین هزینه‌های زندگی و نگهداری دام‌ها، مجبور به کارگری روزمزد در گمرک اینچه برون هستند. وی از مسوولان خواست، به جای استفاده از نیروهای شرکتی غیر بومی در گمرک اینچه برون، اهالی بومی منطقه که امیدشان برای کسب روزی از دل زمین به دلیل کاهش نزولات جوی کم شده را جذب و به‌کارگیری کنند.
علل وضعیت فعلی تالاب‌های گلستان
محمد فرهنگی، استاد دانشگاه گنبدکاووس گفت: تبدیل تالاب‌ها به زمین‌های کشاورزی، ورود فاضلاب‌های شهری، کشاورزی و صنعتی به تالاب‌ها، ورود انواع سموم کشاورزی، برداشت مواد توربی از تالاب‌ها، استفاده مکرر اقتصادی نظیر استخراج نمک، مواد معدنی و پرورش آبزیان، تغییر مسیر آبراهه‌ها که با پمپاژ آب‌های زیرزمینی نواحی مجاور ایجاد شد، کنترل آب رودخانه‌ها، تبدیل اراضی حاشیه به مرتع، زهکشی‌های کشاورزی از اراضی بالادستی و تغییرات ناشی از آن در خواص فیزیکی و شیمیایی آب، از بین بردن پوشش گیاهی برای مصارف محلی، چرای بی رویه دام و تصرف غیرمجاز اراضی از مهمترین عوامل انسانی تهدید کننده تالاب‌های استان است. همچنین عدم ارتقای آگاهی‌های عمومی در ارتباط با تالاب‌های بین المللی و دانش زیست محیطی جوامع محلی حاشیه تالاب، صدور مجوز شکار بیش از حد ظرفیت، توسعه بی ضابطه آبزی پروری، عدم اختصاص حق آبه مورد نیاز تالاب‌ها و از بین رفتن فرصت‌های پژوهش و مطالعه در این حوزه از دیگر عوامل انسانی و ورود رسوبات به تالاب‌ها، تشدید فرسایش خاک و تغییرات آب و هوایی ناشی از کاهش بارندگی‌ها از عوامل طبیعی تهدید تالاب‌های استان محسوب می‌شود. تغییرات آب و هوایی باعث کاهش وسعت زیستگاه‌های حیات وحش، کیفیت زیستگاه و تغییر در چرخه‌های اکولوژیکی، کاهش مهاجرت پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی و افزایش آفت و بیماری‌ها و شکل گیری پدیده ریزگردها می‌شود.
خشکسالی و ریزگردها
این استاد دانشگاه پدیده ریزگردها را نتیجه خشک شدن تالاب‌ها دانست و اضافه کرد: کاهش نور دریافتی گیاهان و کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی، اخلال در تنفس انسان و سایر جانوران و افزایش هزینه‌های سلامت عمومی، تاثیر منفی بر اکوسیستم‌های مرتعی و جنگلی مناطق حاشیه و مهاجرت و تعطیلی صنایع از جمله آسیب‌های ناشی از ریزگردهاست. وی راهکار پیشگیری از وقوع این موارد را نجات تالاب‌ها با تعیین حق‌آبه اکولوژیک اعلام و بیان کرد: بنابر گزارشات موجود سال گذشته، حدود ۱۶ میلیون مترمکعب آب از تالاب‌های گنبدکاووس برای آبزی‌پروری مناطق پایین دست در شهرستان آق‌قلا رهاسازی و بخش قابل توجهی از حجم آب تخلیه شد و امسال هم سهمی از ۲ سیلاب ناشی از بارندگی‌ها به این تالاب‌ها اختصاص نیافت که نتیجه آن شکل‌گیری وضعیت فعلی است. مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان هم گرد و غبار را یکی از چالش‌های اصلی زیست محیطی استان دانست و با تاکید بر تاثیر خشک شدن تالاب‌ها در شکل‌گیری این پدیده، بیان کرد: باید تالاب‌ها را حفظ و احیا کنیم، چرا که تاثیر مستقیمی بر پیشگیری و مدیریت گرد و غبار دارند. محمدرضا کنعانی بیان کرد: مجموعه تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی‌گل که در گنبدکاووش واقع شده در کنار تالاب گمیشان و خلیج گرگان در شرایط بحران قرار گرفتند و تالاب اینچه هم به دلیل مداخلات انسانی و فعالیت واحدهای استحصال و فرآوری ید در شرایط فوق بحرانی قرار دارد. وی بحث تعیین و تثبیت حد وسط و حریم تالاب را از مهمترین نکات احیای تالاب‌های استان دانست و گفت: تعریفی در قانون برای وزارت نیرو مشخص شده تا بر این اساس حد وسط و حریم تالاب‌ها را مطالعه و تثبیت کند تا از هر گونه تصرف و تغییرکاربری غیر مجاز جلوگیری شود. مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان افزود: در استان، حد وسط و حریم مجموعه تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی‌گل توسط شرکت آب منطقه‌ای مشخص و در عرصه هم نشانه گذاری شده که کمک بسیار خوبی به همکاران محیط زیست برای جلوگیری از هر گونه تصرف و تغییرکاربری است.
تامین نشدن حق‌آبه
کنعانی یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی محیط زیست را تامین حق آبه زیست محیطی تالاب‌ها دانست و ادامه داد: با وجود تمام پیگیری‌هایی که در حال انجام است، نتوانستیم حق آبه را برای مجموعه سه تالاب گنبدکاووس تامین کنیم و پیگیری‌هایی را هم سمن‌های شهرستان و استان مطالبه‌گری کردند، اما حق‌آبه زیست محیطی تالاب‌ها تامین نشد. احمد احمدی، رییس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس، گفت: پهنه آبی تالاب آلاگل به کمتر از ۵۰۰ هکتار با عمق نیم متر رسیده و اگر آبرسانی به موقع انجام نشود به زودی این تالاب خشک خواهد شد. وی تاکید کرد: اگر به تالاب‌ها آبرسانی مناسب صورت نگیرد، سلامتی انسان‌ها بر اثر بیماری‌های تنفسی و چشمی ناشی از ریزگردها تهدید می‌شود و تاثیر منفی در کوچ پرندگان مهاجر، میزان رویش و تنوع گیاهی و کیفیت آب و هوا دارد و باعث تخریب مزارع کشاورزی و تشدید انگیزه جوامع محلی برای مهاجرت خواهد شد. در شرایط فعلی که سطح خشکسالی تالاب‌های بین المللی ناشی از کاهش بارندگی‌ها روز به روز در حال افزایش است، می‌طلبد مسوولان در سطح استانی و ملی برای کمک به ارتقای سطح معیشت ساکنان روستاهای حاشیه این مناطق چاره اندیشی کنند که از جمله آن رایزنی برای رهاسازی آب از مناطق بالادست در استان خراسان شمالی و اعطای تسهیلات اشتغالزایی و به‌کارگیری آنان به عنوان نیروهای کارگری شرکتی در گمرک اینچه برون است.