آييني کهن در غروب تاسوعا چهل‌منبري گرگان
تیتر اول |
هر سال در غروب تاسوعا، مردم گرگان با روشن کردن شمع کنار چهل منبر پراکنده در محله‌هاي قديمي، آييني را به ياد امام حسين (ع) برگزار مي‌کنند که بيش از دو قرن قدمت دارد. به گزارش مهر، آئين چهل‌منبري يا پامنبري از کهن‌ترين و اصيل‌ترين آئين‌هاي محرم در استان گلستان و شهر گرگان است که قدمتي بيش از 200 سال دارد. اين سنت ديرينه به دوران قاجار باز مي‌گردد و ريشه در باورهاي مذهبي و فرهنگي مردم گرگان دارد. در آن زمان، گرگان با نام استرآباد شناخته مي‌شد و از مراکز مهم فرهنگي و مذهبي شمال ايران به شمار مي‌رفت. مردم اين شهر با علاقه فراوان به مراسم‌هاي مذهبي، آيين‌هايي را ابداع کردند که علاوه بر معنويت، نشانه همبستگي و اتحاد اجتماعي بود. چهل‌منبري که به معني طي کردن مسير چهل منبر است، آئيني است که طي آن افراد در شب تاسوعا با روشن کردن شمع در کنار منبرهاي پراکنده در محله‌ها، ياد و خاطره امام حسين(ع) و شهداي کربلا را زنده نگه مي‌دارند. اين منبرها که اغلب در خانه‌ها يا حسينيه‌ها برپا مي‌شوند، يادآور منبرهاي کربلا و سخنراني‌هاي مذهبي آن دوران است.
اين آئين بيش از آنکه صرفاً يک مراسم عزاداري باشد، بخشي از هويت فرهنگي و ديني مردم گرگان است که به طور مستمر نسل به نسل منتقل شده است. باور عمومي بر اين است که طي کردن مسير چهل منبر با شمع روشن و بدون سخن گفتن، با نيت خالص، حاجات شخص برآورده مي‌شود. به همين دليل، اين مراسم داراي بار معنوي بسيار بالايي براي اهالي است.
نحوه برگزاري و فضاي مراسم
در غروب روز تاسوعا، زماني که آسمان گرگان به رنگ سرخ غروب درآمده، مردم با چهره‌اي مملو از حزن و اندوه به کوچه‌هاي قديمي شهر مي‌آيند. زنان، مردان و کودکان، اغلب با شمعي روشن در دست، مسير تعيين‌شده براي چهل‌منبري را قدم مي‌زنند. در اين مسير، منبرهاي کوچکي که با پارچه‌هاي مشکي يا سبز پوشانده شده‌اند، در گوشه و کنار کوچه‌ها ديده مي‌شوند.هر شرکت‌کننده پس از رسيدن به هر منبر، شمعي روشن مي‌کند، لحظه‌اي سکوت مي‌کند و دعا مي‌خواند؛ سپس آرام‌آرام به مسير خود ادامه مي‌دهد...
برخي از عزاداران حتي پاي برهنه مسير را طي مي‌کنند که نماد تواضع و خضوع در برابر مصيبت‌هاي امام حسين (ع) است. فضاي مراسم با بوي عود، صداي نوحه‌هاي آرام و نور شمع‌ها به فضايي معنوي و عرفاني تبديل مي‌شود.
نقش زنان و حضور همه‌جانبه مردم
يکي از ويژگي‌هاي شاخص اين آئين، حضور پررنگ و فعال زنان در برگزاري آن است. بسياري از منبرهاي چراغاني‌شده در خانه‌هايي برپا مي‌شوند که توسط زنان وقف و اداره مي‌شوند.
. زنان نه تنها در آماده‌سازي و روشن کردن شمع‌ها نقش اصلي دارند، بلکه نذري‌هايي مانند آش، حليم و چاي براي پذيرايي از عزاداران تهيه مي‌کنند. با وجود نقش برجسته زنان، مردان نيز در پشتيباني و برگزاري مراسم مشارکت مي‌کنند؛ از آماده‌سازي منبرها تا راهنمايي مسير. کودکان و نوجوانان نيز همراه خانواده‌ها، نخستين تجربه‌هاي معنوي خود را در اين مراسم کسب مي‌کنند و اين سنت ارزشمند را به نسل‌هاي آينده منتقل مي‌کنند.
صداي مردم؛ تجربه‌اي معنوي و دلنشين
ساکنان محله‌هاي قديمي گرگان معتقدند چهل‌منبري فرصتي است براي دل کندن از دنيا و ارتباط مستقيم با امام حسين (ع). يکي از زنان مسن محلي مي‌گويد: پامنبري براي ما فقط يک مراسم نيست، يک عهد است که هر سال تکرار مي‌شود. سال‌هاست با روشن کردن اين شمع‌ها آرامش و اميد به خانه‌هاي ما مي‌آيد. جواني که هر سال در مراسم شرکت مي‌کند، مي‌گويد: غروب تاسوعا، وقتي در کوچه‌ها قدم مي‌زنم و هر منبر را مي‌بينم، انگار با تاريخ و رنج‌هاي کربلا روبه‌رو هستم. اين حس را نمي‌شود با کلمات توضيح داد.
چهل‌منبري يکي از نمادهاي شاخص فرهنگ عاشورايي مردم گلستان است
مسئولان استان گلستان، آئين چهل‌منبري را نه فقط يک مراسم مذهبي بلکه ميراثي گرانبها مي‌دانند. فريدون فعالي، مديرکل ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي گلستان، در اين‌باره مي‌گويد: چهل‌منبري يکي از نمادهاي شاخص فرهنگ عاشورايي مردم گلستان است که توانسته با حفظ اصالت و معنويت خود، به ثبت ملي برسد. اين آئين‌ها کمک مي‌کنند تا هويت ديني و فرهنگي مردم استان پايدار بماند و همزمان ظرفيت گردشگري مذهبي توسعه يابد. وي افزود: مراسم‌هاي محرم در استان گلستان، بازسازي زنده‌اي از واقعه خونين کربلاست که به ما اجازه مي‌دهد تاريخ و ارزش‌هاي ديني را به نسل‌هاي آينده منتقل کنيم.
اهميت آئين چهل‌منبري در حفظ هويت فرهنگي
چهل‌منبري فقط يک آئين مذهبي نيست؛ بلکه ترکيبي از احساسات، تاريخ و همبستگي اجتماعي است. اين مراسم پل ارتباطي است ميان نسل‌هاي مختلف که هر سال با احترام و خلوص نيت، در کنار هم، ميراث معنوي‌شان را زنده نگه مي‌دارند. در دنياي پرهياهوي امروز، چهل‌منبري يادآور ارزش‌هايي چون تواضع، اميد و وفاداري به اصول و باورهاي ديني است. آئين چهل‌منبري گرگان، چراغي است فروزان که بيش از دو قرن در تاريکي غروب تاسوعا مي‌درخشد. اين آئين نه تنها يادآور مصائب عاشورا، بلکه نمادي است از ايمان راسخ، اتحاد اجتماعي و استمرار فرهنگ ديني مردم منطقه. حضور پررنگ مردم، به‌ويژه زنان، در اين مراسم، جلوه‌اي زيبا از نقش‌آفريني خانواده‌ها در حفظ سنت‌هاي مذهبي است. ثبت چهل‌منبري در فهرست ميراث معنوي کشور، فرصتي است تا اين سنت کهن نه تنها به‌عنوان يک مراسم مذهبي بلکه به عنوان يک پديده فرهنگي و اجتماعي گرامي داشته شود و به جهانيان معرفي شود. گرگان در شب‌هاي تاسوعا، با شمع‌هاي روشن و صداي خاموش دعاها، به قلب عاشورا نزديک‌تر مي‌شود و اين حس همبستگي و معنويت را نسل به نسل حفظ مي‌کند.