کوثر قندهاری

در شماره قبل به توضیح تفکر نقاد پرداختیم و سه فعالیت ( فیل در خانه، صندلی داغ، باور میکنم/باور نمی کنم) را گفتیم و حال به بررسی عمیقتر فعالیت های مربوط به تفکر نقاد که ارتباط مستقیم با تصمیم گیری دارند، می پردازیم. نخست با فعالیتی با عنوان (دید یک بعدی) آشنا می شویم که برای کودکان 7 تا11 سال مناسب است و باید در گروه انجام شود. در این فعالیت ابتدا بچه ها را به دو گروه تقسیم می کنیم: یک گروه با تفکر تک بعدی و گروه دیگر با تفکر چند بعدی. و به بچه های گروه تک بعدی می گوییم برای هر اتفاق اولین دلیلی که به ذهنشان می رسد، را بگویند و بچه های گروه چند بعدی باید مثل شهر فرنگی که از داخلش خیلی چیزها دیده می شود عمل کنند و برای هر اتفاق، همه جوانب را در نظر بگیرند. سپس یک رویداد مثل ( پدرتان هرروز ساعت 5 از کار برمی گردد و امروز 7 برگشته است) را به بچه ها می گوییم و از آن ها می پرسیم که به نظرشان چه اتفاقی ممکن است افتاده باشد؟ و از آن ها میخواهیم دلایلشان را بگویند. پس از آنکه هردو گروه دلایلشان را گفتند، ما حقیقت را می گوییم، بعد از مشخص شدن حقیقت، مشخص می شود که غالبا تک بعدی ها اشتباه کردند و منفی ترین و بدترین نگاه را به ماجرا داشتند. تک بعدی ها بیشتر جنبه منفی ماجرا را می بینند اما چند بعدی ها قسمت های متعادل را هم می بینند و در نتیحه اضطراب کمتر و به تبع آن مشکلات خلقی کمتری را تجربه می کنند. پس از آن، با بچه ها به بحث می نشینیم که اگر متفکر یک بعدی هستیم چگونه می توانیم این خصوصیت را کنار بگذاریم و متفکر چند بعدی شویم. فایده این تمرین این است که بچه ها یاد می گیرند زود قضاوت نکند و هنگام پیش آمدن موقعیت های اینچنینی، ذهنشان فقط یک مسیر نباشد و به جنبه های مختلف فکر کنند. فعالیت دیگر در این زمینه، فعالیت " انجام بده، انجام نده" است که یک تمرین شناختی هست و به مهارت های تصمیم گیری درست کمک می کند. در این تمرین می خواهیم به بچه ها یاد بدهیم که از بین چند گزینه، تصمیم درست و ارزیابی شده ای که بهش فکر کرده باشند را بگیرند. در این فعالیت سه نفر در نقش های: تصمیم گیرنده، منصرف کننده و ترغیب کننده بازی می کنند و مشابه این تمرین را قبلا درارتباط با افکار مثبت و منفی و کنترل هیجانات بررسی کرده ایم. ابتدا شخصی که نقش تصمیم گیرنده را بازی می کند در وسط می ایستد و به طور مثال می خواهد تصمیم بگیرد که پول تو جیبی اش را خرج کند یا نه؟ و دو نفر دیگر با جملاتشان سعی بر ترغیب یا منصرف کردن او را دارند و در آخر تصمیم گیرنده می گوید چه تصمیمی گرفته است و به چه دلیل و کدام حرف باعث این تصمیم شده است. در پایان این تمرین نیز مانند سایر تمرین ها درباره هدف و نتیجه با کودکان صحبت می کنیم و می گوییم در زندگی نیز تصمیمات مهم فراوانی باید بگیریم که نیاز است از قبل به آن فکر کنیم. لازم است مربیان و والدین به این امر توجه داشته باشند که تصمیماتی که در خلال بازی می گویند متناسب با سن کودک باشد و علاوه بر آن باید بدانیم که تصمیم گیری یک مهارت دشوار است و نیاز است که توانایی هایی از قبل و به صورت پایه در فرد وجود داشته باشد. یعنی برای تصمیم گیری درست، فرد ابتدا باید بتواند به گزینه های مختلف که به صورت بارش ذهنی پدید می آیند، فکر کند که این امر نیازمند تقویت تفکر خلاق است. و پس از آن به بررسی و ارزیابی گزینه های مختلف بپردازد و در نهایت بهترین تصمیم را انتخاب کند که این نیز نیازمند تقویت تفکر نقاد است.

تمرین دیگری که در ادامه این فعالیت می توان استفاده کرد، فعالیتی است با عنوان "بعدش چه می شود؟" در این بازی، کودکان با مهارت تصمیم گیری و عواقب منفی بعد از تصمیم گیری آشنا می شوند. برای انجام این بازی نیاز است که کودک بتواند خوب حرف بزند یعنی این بازی نیازمند هوش کلامی بالایی است. این فعالیت بدین صورت است که بچه ها دور هم می نشینند و نفر اول یک تصمیم شخصی که دارای عواقب منفی است را به زبان می آورد؛ به طور مثال می گوید:" من دیگر نمی خواهم مسواک بزنم، بعدش چه می شود؟ یا من می خواهم بدون اجازه دوستم، اسباب بازیش را بگیرم. بعدش چه می شود؟" سپس نفر بعد به سوالش پاسخ می دهد و مجدد می پرسد "بعدش چه می شود؟" و این چرخه ادامه پیدا می کند تا نفر آخر و به ازای هر کودک و بیان یک مهارت شخصی و عواقب آن، بازی را تکرار می کنیم. فعالیت دیگری که مشابه فعالیت قبل و با همین هدف انجا می شود، فعالیت "کتاب تصمیم من" است. با این تفاوت که این فعالیت مناسب کودکانی است که هوش تصویری و ترسیمی بالایی دارند. در اینجا هم مهارت تصمیم گیری و تبعات آن را آموزش می دهیم. تمرین بدین صورت است که به بچه ها می گوییم می خواهیم کتاب نقاشی درست کنیم و باید 3 تا از تصمیماتی که قبلا گرفته اید و تبعات آن ها را در این کتاب نقاشی کنید. به طور مثال تصمیم گرفته اید مسواک بزنید و تبعات آن مثل سفیدی دندان، خوشحالی پدر و مادر و... است که باید آن ها را نقاشی کنیم.

 در پایان به بچه ها توضیح می دهیم که بعد از هر تصمیمی اتفاقات خوب و بد فراوانی می افتد و ما باید از قبل به آن اتفاقات خوب فکر کنیم و با توجه به آن ها تصمیم بگیریم تا در آینده دچار پشیمانی نشویم.

در این شماره تفکر نقاد و روش های تصمیم گیری درست که به تبع تقویت تفکر نقاد اتفاق می افتد بررسی شد و در شماره بعد به آخرین قسمت از مهارت های رشد شناختی کودکان یعنی مهارت حل مسئله می پردازیم.

کارشناس مشاوره تربیتی و تحصیلی