محمد انصار 

فتحعلي شاه دومين پادشاه قاجارهاست که از محرم سال 1212 هـ .ق (1176 خورشيدي) تا جمادي الثاني سال 1250 (1213 خورشيدي) پادشاه ايران بود. در اين دوران در استرآباد، کارهاي خوبي از سوي مردم و فرمانروايان انجام شد که گذرا آنها را خواهيم گفت:

1- در همان روزهاي نخست فرمانروايي قاجارها، در گذر قاپي محله سرپير، مسجدي با نام اين سلسله، به کوشش امامقلي‌خان (فرمانرواي شهر) ساخته شد. شاعري براي آن، قصيده‌اي شش بيتي سرود که در مصراع آخرش، تاريخ ساختش، به حروف ابجد آمده است. آن را روي سنگ نوشتند و بر سر درب مسجد، نصب کردند. اکنون اين مسجد، فعال نيست. ملارضا استرآبادي، يک مسجد و در کنارش، آب‌انباري مي‌سازد که بنا بر حروف ابجد، سال 1251 هـ .ق مي‌شود. اين مسجد که در نزديکي دروازه بسطام (واقع در جنوب شهر) بود، ويران شد و به جاي آن، مسجدي در ابتداي خيابان کاخ با نام مسجد امير(ع) ساختند. مسجد گلشن، بر اساس سروده‌هاي شاعران و پرونده‌اي که براي ثبت در فهرست آثار ملي دارد، در همين دوره ساخته شد.

2-مدرسه صالحيه در سال 1232 هـ .ق به کوشش محمدصالح استرآبادي در محله سرچشمه ساخته شد. آنجا، موقوفات زيادي داشت. مدرسه محمدتقي خان (زنجيردار يا تقويه) بنابر قصيده‌اي هشت بيتي که بر روي سنگي نوشته شده بود، در سال 1244 هـ .ق در غرب تکاياي محله نعلبندان ساخته شد. شاعرش، فتحعلي شاه  را اينگونه مي‌ستايد: «فتحعلي شه آنکه نيست اندر سلطانيش مثل» مدرسه رضويه (سردار) به کوشش ملارضا استرآبادي در محله نعلبندان ساخته شد. برخي مورخين، سال ساخت آن را، 1247 هـ .ق نوشته‌اند. اما بر سر درب آنجا، سال 1198 خورشيدي نوشته شده است که برابر با سال 1234 هـ .ق مي‌شود. هر دو تاريخ، دوره فتحعلي شاه مي‌شود. اين مدرسه ويران شد. فتحعلي شاه در سال 1248 هـ .ق دستور داد اموالي را براي آن وقف کنند تا دوباره آباد شود. مدرسه محسنيه (واقع در محله ميدان)، بنابر کتيبه سنگي، در سال 1241 هـ .ق ساخته شد. فتحعلي شاه قاجار دستور داد تا از اموال موقوفه، براي اين مدرسه خرج کنند.

3- امامزاده چهارشنبه‌اي بنابر مصراع پاياني شعري که بر  روي کتيبه نوشته شده، در سال 1225 هـ .ق بازسازي شد. البته در زير آن، سال 1234 هـ .ق آمده است. اين کتيبه دو رويه است بر روي ديگر، شعري دارد که همين تاريخ بدست مي آيد. در سفرنامه رابينو، سال 1224 هـ .ق نوشته است که احتمالاً، اشتباه چاپي است. براساس همه اين تواريخ، مي توان گفت که بازسازي در دوره ي فتحعلي شاه قاجار بود.

4-در دوره فتحعلي شاه، به ماه محرم توجه زيادي شد. بنابر کتيبه‌اي که هنوز در پيرتکيه‌ي محله‌ي ميخچه‌گران، هست اين تکيه، در سال 1232 هـ .ق ساخته شد. آقاي منوچهر ستوده با کمک مسيح ذبيحي، در جلدهاي ششم، هفتم و هشتم کتاب از آستارا تا استارباد، متن و تصوير برخي موقوفات امام حسين(ع) در شهر گرگان که مربوط به دوره فتحعلي شاه بوده را مي‌آورد که برخي از آنها چنين است:

1-در سال 1234 هـ .ق، املاکي در روستاي لمسک، براي برپايي روضه در چهار مدرسه‌ي شهر (مفيديه، عماديه، دارالشفاء، صالحيه) وقف شد.

2-در سال 1245 هـ .ق، حاجي رحيم دولوي قاجار، يک باب خانه در گذر شيرکش را وقف کرد. خودش متولي موقوفات بود و سپس بنابر وقفنامه، نسل به نسل، به اولاد ذکور مي‌رسد. اگر آنها نباشند به اولاد ذکور از اولاد اناث خواهد رسيد. عزاداري بايد در دهه‌ي عاشورا براي 10 روز در همان خانه و يا هر جاي ديگري برپا شود. اگر در اين زمان، امکانپذير نبود در ماه صفر و يا هر زماني که متولي بخواهد انجام مي‌شود. ضمناً نامبرده اموالي را هم در روستاي آهنگر محله و نرس آباد (نصرآباد) وقف کرده است.

3- در سال 1249 هـ .ق، بديع‌الزمان ميرزا، بخشي از املاک روستاي سلطان‌آباد را براي مخارج سقاخانه‌ي محله‌ي نعلبندان در ايام عاشورا وقف کرد. اگر آنجا به تعمير نياز داشت بايد براي آن هزينه کرد و پس از آباداني آنجا، سال به سال، اطعام انجام شود.

از ديگر کارهاي فتحعلي شاه، اين بود که دستور داد تا روستاي دودانگه (واقع در شرق گرگان) که ملک مورثي آقا محمد محسن شيخ الاسلام است از دادن عوارض و ماليات معاف شوند. اين کارها، سبب شد تا برخي از دانشمندان، فتحعلي شاه را 50 سال پس از فوتش، بستايند. محمد صالح استرآبادي درباره او مي نويسد: «دولت خاقان مغفور ابوالنصر فتحعلي شاه قاجار رفع مقامه في دارالقرار» ملارضا استرآبادي به درخواست فرزند فتحعلي شاه(علي شاه) کتابي درباره‌ي مسائل تربيتي و اخلاقي با نام مرشدالواعظين نوشت و آن را نام پدرش کرد.

پژوهشگر