کوثر قندهاري

در شماره هاي پيشين به بررسي مهارت هاي خودآگاهي، رشد هيجاني، رشد شناختي از مهارت هاي زندگي کودکان پرداختيم و اينک به آخرين مهارت يعني مهارت هاي رشد اجتماعي که خود داراي خرده مهارت هايي مثل مهارت دوست يابي، مهارت کارگروهي، همدلي و نه گفتن يا برخورد قاطعانه است، مي پردازيم. هدف از رشد اجتماعي در دوران کودکي؛ دوست يابي و انتخاب دوستاني با ويژگي هاي متفاوت، تحمل ناکامي هايي که در اين مسير وجود دارد و آشنايي با قواعد برقراري رابطه است.

براي دوست يابي موفق در ابتدا مي توانيم داستاني درباره دوستي و ويژگي هاي دوست خوب براي بچه ها بخوانيم. و بعد از نقل داستان با طرح سوالاتي در خصوص ارزش دوست يابي و چگونگي انتخاب دوست با کودکان به بحث و گفت و گو بپردازيم.

من جمله سوالاتي که بعد از نقل داستان استفاده مي شود، مي توان به: دوستي يعني چه يا به چه کسي دوست مي گويند؟، چه عواملي باعث تداوم دوستي مي شود، چه عواملي باعث از بين رفتن دوستي مي شود، چگونه مي توان دوست پيدا کرد؟ صفات دوست خوب چيست؟ و چه عواملي باعث از بين رفتن دوستي مي شود؟ اشاره کرد.

علاوه بر آموزش کودکان به دوست يابي، مهم است که آنان را با مهارت هاي کارگروهي نيز آشنا کنيم. براي آموزش کارگروهي مي توان از هر فعاليتي مثل: شکل ساختن، آهنگ ساختن، نقاشي کردن گروهي و يا حتي ساختن قصه استفاده کرد.

در فعاليت نخست از بچه ها مي خواهيم که باهم شکل بسازند. آنان را به گروه هاي 4تا6 نفره تقسيم مي کنيم و با چشم بند چشمانشان را مي بنديم و مي گوييم بدون آنکه حرفي بزنند و فقط از طريق لمس کردن، شکل هاي مختلفي مثل دايره، مثلث و... را با مداد رنگي يا حتي درازکشيدن بر روي زمين درست کنند. از بچه ها مي خواهيم قبل از درست کردن شکل با يکديگر هم فکري کنند و بگويند چه شکلي مي خواهند درست کنند. در اين بين اگر اعضاي گروهي با يکديگر همکاري نداشتند، بايد بازخورد بدهيم که اين بازي بدون همکاري پيش نمي رود و همچنين اگر در گروه تک روي داشته باشند نيز امتياز از دست مي دهند.

اين فعاليت با وجود آنکه جنبه فان و تفريحي بالايي دارد اما بازي بسيار خوبي در جهت شکل گيري و تقويت رابطه است. از ديگر فعاليت هاي گروهي که با همين هدف نيز انجام مي شود، مي توان به ساخت آهنگ به صورت گروهي اشاره کرد. بدين صورت که در ابتدا بچه ها را گروه بندي مي کنيم و به آنان مي گوييم قرار است به صورت گروهي يک موسيقي بسازند اما سازي موجود نيست و اينکار را بايد با صداي خود و حرکات دست و پا انجام دهند. ( مشابه اين فعاليت را در خلاقيت نيز داشتيم با اين تفاوت که در آنجا با وسايل موجود در اتاق اين کار را انجام مي دادند.)

نقاشي دست جمعي نيز با همين هدف مورد استفاده قرار مي گيرد و براي بچه هايي که اهل ترسيم و نقاشي هستند، فعاليت مناسبي است. در اين فعاليت بچه ها را به گروه هاي 2تا 6 نفره تقسيم مي کنيم و به هر گروه به طور تصادفي رنگ هايي مي دهيم و به آنان مي گوييم با همفکري يکديگر موضوعي انتخاب و آن را نقاشي کنند. براي نقاشي گروهي نياز است، قوانيني را رعايت کنند: نخست آنکه به حريم يکديگر تجاوز نکنند و کار همديگر را خراب نکنند چرا که اگر کار يکي خراب شود، کار کل گروه خراب مي شود و هر شخص بايد روي قسمتي که وظيفه اش است تمرکز کند و سمت کار ديگران نرود، اين عمل مصداقي از کارگروهي و همکاري است و مرحله دشوارتر آن است که بدون آنکه با يکديگر صحبت کنند کار را انجام دهند، که اين امر نياز به همکاري بيشتر و همدلي جهت درک يکديگر را دارد. اين فعاليت را به شکل هاي ديگر نيز مي توان اجرا کرد؛ بدين صورت که در ابتدا مربي يک برگه جلوي خود و برگه ديگري جلوي کودک مي گذارد و مي گويد هرکسي نقاشي خودش را بکشد. در مرحله بعد يک برگه مشترک مي گذاريم و خطي از وسط آن مي کشيم و مي گوييم هرکسي در قسمت خودش نقاشي کند و در قدم بعدي خط وسط را هم ديگر نمي کشيم و طرفين بايد روي يک کاغذ نقاشي مشارکتي بکشند، يعني هر2 نفر باهم 1 نقاشي خوب بکشند.

در نهايت، فعاليت ديگر قصه ساختن گروهي است که براي کودکاني مناسب است که هوش کلامي بالايي دارند. به آنان موضوعي مي دهيم به طور مثال مي گوييم براي فيلي که پايش در مرداب گير کرده است قصه بسازند و هرکدام يک جمله بگويند تا قصه تمام شود.

در اين فعاليت به بچه هايي که نوبت را رعايت نمي کنند، توضيح مي دهيم که بايد صبر کنند و نظم را نيز بايد رعايت کنند.

تمام فعاليت هايي که تاکنون ذکر شده است، هدف مشترک دوست يابي و آموزش کار گروهي را دنبال مي کنند و در خلال کارگروهي؛ نظم، همدلي و صبور بودن و مسايل تربيتي ديگر به فراخور شرايط تعليم و تقويت مي شود.

فعاليت هاي ديگري نيز به منظور آموزش اهميت همکاري و تقسيم نقش در کارگروهي وجود دارد که مي توان در محيط هاي کلاسي و يا حتي خانوادگي استفاده کرد، در ابتدا بچه ها را به گروه هاي 4 الي5 نفره تقسيم مي کنيم و به آنان مي گوييم: هر گروه درباره ويژگي خاصي از بچه هاي کلاس آمار بگيرد، به طور مثال گروهي تعداد تک فرزندان را به دست آورند، گروهي تعداد چشم رنگي ها و گروه ديگر تعداد بچه هايي که با سرويس به مدرسه مي آيند و ...و پس از آمارگيري با برگه هاي رنگي، تابلوي آمار خود را درست کنند. در اين فعاليت از ابتدا بايد به بچه ها يادآوري کنيم که قبل از شروع، وظايف را بين خود تقسيم کنند و در نهايت به صورت يک کار واحد گروهي آن را تحويل دهند.

همين فعاليت را به شکلي ديگر مي توان در زندگي روزمره اجرا کرد؛ بدين صورت که بچه ها را به گروه هاي چند نفره تقسيم مي کنيم و به هر گروه وظيفه و مسئوليت خاصي را محول مي کنيم، به طور مثال گروهي مسئول رسيدگي به باغچه مي شوند و گروه ديگر مسئول بررسي حضور و غياب سايرين و ...بدين صورت فعاليت هاي روزانه بين گروه ها تقسيم مي شود. اين امر علاوه بر تقويت همکاري و تقسيم نقش و يادگيري برقراري روابط حسنه، آنان را براي به عهده گيري مسئوليت هاي زندگي نيز آماده مي کند.

پس از ايجاد رابطه دوستانه و تقويت همکاري در گروه، نياز است که به آموزش مهارت همدلي بپردازيم که در شماره بعد آن را بررسي خواهيم کرد.

کارشناس مشاوره تربيتي و تحصيلي