محمداسماعيل اسدي- گاهگاهي در طبيعت و در جنگلهاي هيرکاني مشاهده مي شود که برخي از طبيعت گردانها، شهروندان، گردشگران، کوهنوردان و عاشقان طبيعت با يک يا چند بلندگوي بزرگ (اسپيکر) و باندهاي خودروکه در دست حمل مي کنند و يا بر روي فرمان دوچرخه نصب کرده اند و يا در نقطه اي درون جنگل مستقر کرده اند مبادرت به پخش موسيقي و آهنگهاي با صداي بلند مي کنند. برخي ديگر از گردشگران را نيز ميتوان مشاهده نمود که با استفاده از گوشي ها يا هدست هايي (Headset)که در گوش خود کارگذاشته اند گويي در اين طبيعت بسر نمي برند و با نداهاي طبيعت قهرند. آلودگي صوتي و برخي رفتارهاي ناهنجار گردشگران اندک که اغلب با هدف افزايش لذت از سفر و ايجاد فضايي شاد انجام مي شود، در واقع تأثيري مخرب و جبران ناپذير بر زيست بوم ها و حيات وحش دارد. طبق تعريف سازمان محيط زيست پخش و انتشار هر گونه صوت، صدا و ارتعاش مربوط، بيش از حد مجاز و مقرر در فضاي باز را آلودگي صوتي مي گويند. آلودگي صوتي را برحسب واحد دسي بل اندازه گيري مي کنند. ميزان آلودگي صوتي در هر مکاني بر حسب شدت صوتي مشخص شده طبق جدول استاندارد آلودگي صوتي سازمان حفاظت محيط زيست متفاوت مي باشد. اما مي توان گفت از 85 دسي بل به بالا به عنوان آلودگي صوتي در تمامي مکان هاي باز و سرپوشيده محسوب مي شود که اين مقدار شدت صوت براي شنوايي انسان و پرندگان آسيب زا مي باشد. آلودگي صوتي مي تواند بر زيست بوم ‌ها نيز تأثير بگذارد. جانوران، پرندگان، خزندگان و حشرات همگي از صدا براي برقراري ارتباط با يکديگر استفاده مي‌ کنند و سروصدا در مسير و زيستگاه مي ‌تواند بر زندگي آن ‌ها تأثير جبران ناپذير بگذارد. با اين ‌حال، حتي بدون آمار و ارقام دقيق، مي توان گفت صداهاي مصنوعي و ناآشنا و البته بلند مي ‌تواند زندگي آن ‌ها را مختل کند و از مناطقي در نزديکي مسيرها و زيستگاهها دور کند و به طور بالقوه باعث کاهش بيشتر زيستگاهي شود که متاسفانه هر روز در حال کوچک شدن است. بنابراين، بياييد اين عبارت را ملکه ذهنمان کنيم: در طبيعت و جنگل و پارکهاي جنگلي نگذاريم صدايي جز صداي طبيعت حاکم باشد.

استفاده از اسپيکر در طبيعت و به ويژه جنگل هيرکاني مي‌تواند اثرات مخربي بر حيات وحش و پرندگان و محيط زيست داشته باشد. صداهاي بلند و ناگهاني مي‌توانند باعث ترس و فرار پرندگان و حيوانات از زيستگاهشان و کر شدن گوش آنان، اختلال در ارتباطات طبيعي و زادآوري آنها، و در نهايت کاهش جمعيت گونه‌هاي مختلف شوند. همچنين، آلودگي صوتي مي‌تواند بر سلامت گياهان و کيفيت خاک نيز تأثير منفي بگذارد. در اين نوشتار به صورت مختصر به تاثيرات زيانبار اسپيکرها و صداهاي بلند در طبيعت و در جنگلهاي هيرکاني مي پردازيم...

1-فرار حيوانات و اختلال در زيستگاه: حيوانات وحشي به صداهاي طبيعي عادت دارند و صداهاي بلند و غيرمنتظره مانند صداي اسپيکر، آنها را مي‌ترساند و مجبور به ترک زيستگاهشان مي‌کند. اين موضوع مي‌تواند تعادل اکولوژيکي جنگل را به هم بزند و بر زنجيره غذايي تأثير بگذارد. پرندگان شکاري مانند عقاب ها و جغدها که براي شکار به شنوايي دقيق خود نياز دارند، در صورت وجود صداي زياد، توانايي شکار خود را از دست مي دهند و در نهايت ممکن است از گرسنگي تلف شوند.

 2-آسيب به پرندگان وزادآوري آنان: در بين جانوران پرندگان نسبت به آلودگي صوتي حساستر مي باشند و بيشتر تحت تاثير قرار مي گيرند. پرندگان از صداهاي بلند و ناگهاني به شدت مي‌ترسند و ممکن است لانه و تخم‌هاي خود را رها کنند. اين موضوع مي‌تواند باعث کاهش جمعيت پرندگان و اختلال در پراکنش بذر گياهان شود. پژوهشهاي بسياري نشان داده است که آلودگي صوتي تأثير مستقيم بر ميزان زادآوري پرندگان دارد، به عنوان مثال، در برخي مناطق که ميزان سروصداي انساني زياد بوده، پرندگاني مانند دارکوب ها، بلبل ها و سهره ها تخم گذاري کمتري داشته اند و برخي از آن ها حتي منطقه را ترک کرده اند، اين موضوع در درازمدت مي تواند باعث کاهش تنوع زيستي در يک منطقه شود.

 3-اختلال در ارتباطات حيوانات: حيوانات و پرندگان از صداها و آواها براي برقراري ارتباط با يکديگر، پيدا کردن جفت، هشدار به يکديگر در برابر خطر و آتش سوزي استفاده مي‌کنند. صداهاي بلند و ناگهاني مي‌توانند اين ارتباطات را مختل کرده و حيوانات را در معرض خطر قرار دهد. پخش موسيقي با صداي بلند مي تواند اين ارتباط را مختل کند، براي مثال گوزن ها و خرگوش هاي وحشي براي هشدار دادن به هم نوعان خود از صداهاي خاصي استفاده مي کنند که اگر ميان صداي بلند موسيقي گم شود، آن ها ممکن است نتوانند به موقع از خطر فرار کنند.

 4-آلودگي صوتي: علاوه بر تأثير بر حيوانات، آلودگي صوتي مي‌تواند بر سلامت گياهان و کيفيت خاک نيز تأثير منفي بگذارد. صداهاي بلند مي‌توانند باعث استرس در گياهان شده و رشد آنها را کند کنند.

 5-تخريب آرامش و سکوت جنگل: جنگل هيرکاني به دليل زيبايي و آرامش خود شناخته شده است. استفاده از اسپيکر در اين محيط، آرامش و سکوت جنگل را از بين مي‌برد و تجربه طبيعت را براي بازديدکنندگان و همچنين حيوانات وحشي مختل مي‌کند. 6-خطر براي انسان‌ها: در برخي موارد، صداهاي بلند مي‌توانند براي انسان‌ها نيز مضر باشند و باعث آسيب به شنوايي يا ايجاد استرس شوند.

7- افزايش برخورد حيوانات با جاده ها و انسان ها: زماني که حيوانات به دليل آلودگي صوتي از زيستگاه خود فرار مي کنند، بيشتر در معرض تصادفات جاده اي قرار مي گيرند. گزارش هاي بسياري حاکيست که افزايش رفت وآمد حيوانات وحشي به جاده ها در برخي مناطق، ناشي از فرار آن ها از سروصداي ايجادشده در طبيعت بوده است.

بسياري از کشورها با درک تأثيرات مخرب آلودگي صوتي، قوانيني سخت گيرانه براي جلوگيري از اين معضل وضع کرده اند، برخي از اين قوانين مختصرا ذکر مي گردد.

در پارک هاي ملي کشور آلمان، پخش موسيقي با صداي بلند مشمول جريمه هاي سنگين است و در صورت تکرار، فرد ممکن است محدوديت ورود به مناطق طبيعي را دريافت کند. در کشور اروپايي سويس که خيلي از هموطنان کشور ما بدون اينکه اين کشور را ديده باشند پز پاکيزگي آن را مي دهند، قوانين زيست محيطي اين کشور تصريح کرده است که هرگونه توليد آلودگي صوتي در طبيعت غيرقانوني است و متخلفان ممکن است تا چند هزار فرانک جريمه شوند. در کشور آمريکا، و در پارک هاي ملي مانند يلوستون و يوسميتي، پخش موسيقي با صداي بلند ممنوع است و محيط بانان حق دارند افراد خاطي را از منطقه اخراج کنند. در کشور سوئد جنگل بانان مي توانند افرادي را که با صداي بلند در طبيعت اختلال ايجاد مي کنند، جريمه کنند و حتي اسپيکرهاي آن ها را ضبط نمايند. در کشور محيط زيستي هلند و در کليه پارکها و جنگلهاي مصنوعي و طبيعي تابلوهايي هشداردهنده مبني بر عدم استفاده از اسپيکر و پخش آهنک با صداي بلند نصب گرديده است.

در پايان اين نوشتار مختصر و به عنوان توصيه يک خادم طبيعت بايد گفت: حيات وحش و جنگل به شدت به محيط آرام و طبيعي خود وابسته است. آلودگي صوتي ناشي از صداي زياد موسيقي مي تواند تأثيرات منفي متعددي بر حيوانات و پرندگان داشته باشد، که برخي از مهم ترين آنها عبارت اند از: افزايش تنش و تغيير رفتار حيوانات، کاهش زادآوري پرندگان و ساير گونه ها، اختلال در ارتباط و سيستم هشدار حيوانات، افزايش برخورد حيوانات با جاده ها و انسان ها. پس توصيه مي شود که موارد زير را اگر واقعا عاشق طبيعت هستيم و خواهان پايداري استفاده از اين همه مواهب خدادادي هستيم بايد موارد زير را حتما رعايت نماييم:

 1- سفرهاي طبيعت گردي و گردشگري در جنگل و طبيعت بسيار فرحبخش و زيباست. اما تفريح نبايد به قيمت آسيب رساندن به محيط زيست و حيات وحش تمام شود، ضروري است که مردم با درک اثرات مخرب آلودگي صوتي، از استفاده از اسپيکرهاي بزرگ و صداي بلند در طبيعت پرهيز کنند، در عين حال، سازمان هاي مسئول بايد با تصويب قوانين و اجراي نظارت هاي سخت گيرانه، از تکرار اين تخلفات جلوگيري کنند. سعي کنيد در طبيعت و به ويژه در جنگل‌ها از پخش موسيقي با صداي بلند خودداري کنيد.

 2- به جاي موسيقي، از صداي طبيعت لذت ببريد.

 3-در طبيعت گوش جان بسپاريم به صداي طنين باد در شاخه هاي درختان و آواز خوش الحان پرندگاني نظير دارکوب، سينه سرخ، سهره، توکا، چرخ ريسک و غيره.

 4-در حفظ آرامش و سکوت جنگل کوشا باشيد تا همه بتوانند از زيبايي‌هاي آن بهره‌مند شوند.

 5- محيط بانان و جنگل بانان، در سخت ترين شرايط، جان خود را براي حفاظت از حيات وحش و طبيعت به خطر مي اندازند که نمونه اخير آن شهيد محمود شهمرادي از استان گلستان بود که در ماه امرداد سال جاري بدست شکارچيان متخلف به شهادت رسيد. آن ها شبانه روز در مناطق دورافتاده فعاليت مي کنند تا از شکار غيرقانوني، قطع درختان و آلودگي هاي زيست محيطي جلوگيري کنند. وقتي اين افراد جان خود را براي حفظ طبيعت فدا مي کنند، ما نبايد با رفتارهاي غيرمسئولانه، زحمات آن ها را از بين ببريم.

 6- موارد بازدارنده اي که مي تواند توسط سازمان محيط زيست و سازمان منابع طبيعي و شهرداري ها و دادستانهاي کشور اجرا شود، عبارت اند از: تعيين جريمه نقدي براي پخش موسيقي با صداي بلند در مناطق طبيعي و پارکهاي جنگلي نظير پارک جنگلي هيرکاني النگدره گرگان، ايجاد تابلوهاي هشداردهنده در مناطق گردشگري و جنگلي، تشديد نظارت محيط بانان و جنگل بانان بر تخلفات صوتي، فرهنگ سازي از طريق رسانه ها و شبکه هاي اجتماعي و نهايتا حمايت از محيط بانان و جنگل بانان و اداي رسالت اجتماعي شهروندان.

پژوهشگر ارشد آب و خاک و حافظ

 طبيعت هيرکاني