علي اکبر مهقاني- استان گلستان در سال‌هاي اخير با کاهش شديد بارش و خشکسالي‌هاي پياپي روبه‌رو بوده است. تنها در سال آبي اخير بارش‌ها حدود 30 درصد کمتر از ميانگين بلندمدت بوده و رودخانه‌هاي مهمي مانند اترک تا 89 درصد افت جريان را تجربه کرده‌اند. در شرق استان، بسياري از کشاورزان مجبور شده‌اند آبياري مزارع خود را تا 60 درصد کاهش دهند. اين اعداد نشان مي‌دهد که کشاورز پيش از هر سياست دولتي، خود به اجبار قرباني شرايط طبيعي و تغيير اقليم شده است. بنابر اين کشاورز؛ قرباني تغيير اقليم است، نه مقصر بحران.

روايت نادرست و اتهام ناعادلانه

سال‌هاست که روايت «کشاورزي 90 درصد آب کشور را مصرف مي‌کند» در رسانه‌ها و محافل رسمي تکرار مي‌شود. اما سخنان اخير وزير جهاد کشاورزي نشان داد مصرف واقعي اين بخش 42 تا 45 ميليارد مترمکعب است...

يعني بسيار کمتر از ارقام پيشين. با وجود اين، کشاورزان همچنان هدف سياست‌هاي محدودکننده و فشارهاي اقتصادي هستند. اين در حالي است که خود آنها پيشاپيش با کمبود آب و افت محصول دست‌وپنجه نرم مي‌کنند.

معيشت در خطر

بيش از 70 درصد جمعيت روستايي گلستان به کشاورزي وابسته‌اند. کاهش سطح زيرکشت، افت درآمد و مهاجرت روستايي پيامد مستقيم سياست‌هايي است که بر پايه داده‌هاي نادرست، تنها کشاورزان را مقصر مي‌دانند. اين در حالي است که بخش‌هاي ديگر مانند شبکه‌هاي آب شهري با بيش از 30 درصد هدررفت يا برداشت‌هاي غيرمجاز از چاه‌ها سهم بزرگي در بحران دارند، اما کمتر ديده مي‌شوند.

صداي بي‌صداها

کشاورزان گلستان در حقيقت «مظلومان بحران آب» هستند: نخستين قربانيان تغيير اقليم و در عين حال متهمان بي‌دفاع.  آن‌ها با تلاش مضاعف خود با تمامي محدوديتهاي طبيعي و غيرطبيعي کنار آمده‌اند اما همچنان بار سنگين سوءمديريت و سياست‌هاي غلط را بر دوش مي‌کشند. بي‌توجهي به اين واقعيت نه‌تنها عدالت اجتماعي را از بين مي‌برد، بلکه اعتماد عمومي به نهادها را نيز افزايش مي‌دهد.

راه برون‌رفت

نجات آب در گلستان و ايران تنها با مديريت يکپارچه منابع، اصلاح شبکه‌هاي فرسوده، کنترل برداشت‌هاي غيرمجاز و شفافيت آماري ممکن است. براي تحقق اين مسير، بايد ابتدا مظلوميت کشاورزان ديده شود و نقش واقعي آنان به عنوان محوري ترين ارکان خود اتکايي کشور ديده شود و مصرف آب بر اساس داده‌هاي علمي باز تعريف شود.

پژوهشگر آب