اشاره:  15 مهر ماه روز جهاني پنبه  است. پنبه، اين گياه چندمنظوره و ارزشمند که هم منبع غذا، فيبر و سوخت و درآمد است، دوباره در کانون توجه کشاورزان، پژوهشگران، کارشناسان محيط‌زيست و کشاورزي قرار گرفته است. در حالي که امروز بيش از 32 ميليون هکتار از اراضي جهان زير کشت پنبه قرار دارد و بيش از 250 ميليون نفر در زنجيره توليد تا فرآوري آن اشتغال دارند، کارشناسان بر اين باورند که احياي اين محصول مي‌تواند در کنار رونق اقتصادي و اشتغالزايي، به کاهش فقر، حفظ خاک و سازگاري با تغييرات اقليمي کمک کند. به اين خاطر و اهميت و ضرورت اين گياه ارزشمند گفت و گويي با دکتر اسدي پژوهشگر آب و خاک انجام داده ايم که مي خوانيد.

دکتر محمد اسماعيل اسدي، پژوهشگر ارشد بين‌المللي کشاورزي حفاظتي، در گفت‌وگو با گلشن مهر مي‌گويد:

پنبه گياهي استراتژيک است که نه‌تنها منبع فيبر و دانه روغني به شمار مي‌آيد، بلکه در نظام‌هاي کشاورزي حفاظتي، به‌ويژه در تناوب با غلات، نقش مهمي در افزايش ماده آلي خاک و ترسيب کربن دارد. پنبه در واقع يک گياه کم آب بر و سازگار با اقليم است که مي‌تواند به بهبود سلامت خاک و کاهش فرسايش کمک کند.

به گفته دکتر اسدي، در دهه 1350 خورشيدي، استان گلستان (آن زمان بخشي از مازندران شرقي) بيش از 180 هزار هکتار سطح زيرکشت پنبه داشت و به‌عنوان يکي از بزرگ‌ترين مراکز توليد «طلاي سفيد» کشور شناخته مي‌شد. وي افزود: گلستان نه‌تنها خاک و اقليم مناسب براي پنبه‌کاري دارد، بلکه پيشينه و فرهنگ توليد اين محصول در ميان کشاورزان منطقه وجود دارد. اکنون با بهره‌گيري از روش‌هاي کشاورزي حفاظتي و بذرهاي اصلاح‌شده مقاوم به تنش و دوره رشد کوتاه، مي‌توان پنبه را دوباره به عنوان محور توسعه پايدار در اين استان احيا کرد.

امروزه توليد جهاني پنبه سالانه به بيش از 120 ميليون بال (bales) يا 26 ميليون تن مي‌رسد و ارزش زنجيره جهاني آن از مزرعه تا صنعت نساجي بالغ بر 500 ميليارد دلار برآورد مي‌شود. پنبه علاوه بر نقش اقتصادي، يکي از معدود محصولات کشاورزي است که مي‌تواند در قالب کشاورزي کربن‌پايين (Low Carbon Agriculture) جايگاه ويژه‌اي در کاهش گازهاي گلخانه‌اي داشته باشد. در ايران، سطح زيرکشت کنوني پنبه به حدود 50 هزار هکتار کاهش يافته است، در حالي که نياز صنايع نساجي کشور چندين برابر ظرفيت توليد داخلي است. کارشناسان بر اين باورند که با برنامه‌ريزي درست و حمايت از کشاورزان، مي‌توان ضمن بازگرداندن رونق به صنايع ريسندگي و پارچه‌بافي، هزاران فرصت شغلي جديد در زنجيره ارزش اين محصول ايجاد کرد. دکتر اسدي در پايان تأکيد کرد: احياي کشت پنبه در گلستان بايد بر پايه اصول کشاورزي حفاظتي، کاهش برهم زدن خاک، حفظ بقاياي گياهي و رعايت اصول تناوب زراعي و همچنين مديريت بهينه آب استوار باشد. در اين صورت، علاوه بر بازگشت طلاي سفيد به دشت‌هاي شمال ايران، پايداري خاک، اشتغال روستايي و اقتصاد سبز منطقه نيز تضمين خواهد شد.

به مناسبت روز جهاني پنبه (7 اکتبر / 15 مهر)، کارشناسان توصيه مي‌کنند تا نهادهاي پژوهشي و اجرايي کشور، با نگاه علمي و پايدار، زمينه بازگشت اين محصول ارزشمند را به «سرزمين طلاي سفيد» فراهم کنند - سرزميني که روزگاري افتخار توليد بهترين الياف جهان را بر دوش داشت.