جين گودال، صدايي که جهان را بيدار کرد
تیتر دوم |
محمد اسماعيل اسدي- جين گودال، زنِ دانشمند و کنشگر بريتانيايي، با تحقيق ميداني گسترده روي شامپانزه‌ها و نزديک به شش دهه تلاشِ بي‌وقفه براي حفاظت از حيات‌وحش و ترويج آموزش زيست‌محيطي، الگويي بي‌بديل براي فعالان محيط‌زيستِ امروز شده است. در اين نوشتار کوتاه نگاهي دقيق و ستايش‌آميز داريم به زندگي، دستاوردها و درس‌هايي که گودال براي نسل‌هاي آينده به جا گذاشته است.
جين گودال (Jane Goodall) بيش از شصت سال است که نامش با حفاظت طبيعت و پژوهش واقعيِ ميداني هم‌معني شده است. او که در 3 آوريل 1934 در بريتانيا متولد شد، مسيرِ زندگي‌اش را از کنجکاويِ کودکانه درباره حيوانات آغاز کرد و آن کنج‌کاوي را به يک پروژه‌ي تحقيقاتيِ تاريخي تبديل کرد که نه فقط افق‌هاي علم رفتاري حيوانات را گشود، بلکه افکار عمومي را نسبت به جايگاه انسان در طبيعت به چالش کشيد.
ورود او به گومبه در کشور تانزانيا واقع در شرق قاره آفريقا و کشف‌هاي بنيادين
جين در آغاز دهه ي 1960 وارد پارک ملي گومبه شد و کار ميداني بلندمدت خود را با مطالعه ي رفتار شامپانزه‌ها آغاز کرد. پژوهش‌هاي گودال اولين شواهد مستند را درباره ي استفاده از ابزار توسط شامپانزه‌ها، که تا آن زمان «ويژگيِ خاص انسان» پنداشته مي‌شد فراهم آورد. اين کشف ساده اما تکان‌دهنده، مرزبنديِ ديرينه بين انسان و ديگر نخستين سانان را مخدوش کرد و پرسش‌هاي عميقي درباره ي آگاهي، فرهنگ و اخلاق در ميان گونه‌ها مطرح ساخت. روشِ پيگيرانه و پايبندي به مشاهده ي دقيقِ فردي باعث شد تا اطلاعات بي‌نظيري درباره ي ساختارِ خانواده‌ها، روابط اجتماعي، شيوه ي شکار و حتي «احساسات» شامپانزه‌ها به دست آيد. گودال با صبوري و احترامِ عميق به موجودات مورد مطالعه، تعاملاتي را ثبت کرد که نشان مي‌داد...
اين حيوانات نيز داراي پيوندهاي اجتماعي پيچيده، بازي، يادگيري اجتماعي و حتي رفتارهاي نوآورانه‌اند.
تبديل پژوهش به حرکتِ جهاني
اما نقش جين گودال فراتر از پژوهش بود. او به‌سرعت دريافت که علمِ تنها براي شناخت کافي نيست؛ بايد اين دانش به عملِ حفاظت و آموزش تبديل شود. در سال‌هاي بعدي، گودال مؤسسه ي جين گودال را بنيان نهاد تا برنامه‌هاي تحقيقاتي، حفاظتي و آموزشي را در آفريقا و سراسر جهان پيش ببرد. او همچنين برنامه ي «ريشه‌ها و جوانه‌ها» (Roots & Shoots) را پايه‌گذاري کرد؛ ابتکاري که جوانان را در بيش از صد کشور به اجرا کردن پروژه‌هاي محلي براي حفاظت از محيط زيست، حفاظت از حيوانات و خدمت به جوامع تشويق مي‌کند. پيام گودال همواره روشن و انساني بوده است: حفاظت از طبيعت با احترام به مردم و جوامع محلي گره خورده است. او از همان آغاز بر اهميت راه‌حل‌هاي مبتني بر جامعه، آموزش، توانمندسازيِ زنان و مقابله با فقر به عنوان بخش‌هاي جدايي‌ناپذير هر برنامه ي حفاظتي تأکيد کرد. صدايِ اخلاقي در برابر بحران‌هاي زيستي
جين گودال نه تنها پژوهشگر که سفيرِ اخلاق زيست‌محيطي نيز هست. او سال‌ها با صداي رسا درباره ي نابودي زيستگاه‌ها، شکار غيرقانوني، تجارت حيوانات و اثرات منفي الگوي مصرفي بشر هشدار داده است. در کنار فعاليت‌هاي علمي و آموزشي، گودال به عنوان يک سخنران و نويسنده ي محبوب نيز شهرت دارد و ده‌ها کتاب و مقاله در دسترس نسل‌هاي گسترده‌اي از خوانندگان قرار داده است. چراغ اميد براي نسل‌هاي آينده يکي از مهم‌ترين ميراث‌هاي گودال، سرمايه‌گذاري او بر آموزش نسل جوان است. برنامه‌هاي او که مستقيم روي مدارس و گروه‌هاي جواني تمرکز دارند، نشان مي‌دهد که تغييرِ بلندمدت تنها از طريق شکل‌دهي نگرش‌ها و ايجاد حس مسئوليت فردي و جمعي ممکن مي‌شود. در جوامع محلي تا سطح بين‌المللي، ميليون‌ها جوان با پروژه‌ها و فعاليت‌هاي ريشه‌ها و جوانه‌ها انگيزه يافته‌اند تا به اقدام‌هاي ملموسِ محيط‌زيستي بپردازند.
چه مي‌توانيم از جين گودال بياموزيم؟
• کنجکاويِ علمي را با فروتني و احترام به ديگران و ديگر گونه‌ها ترکيب کنيم.
• حفاظتِ طبيعت را به‌عنوان مسئله‌اي که نيازمند مشارکتِ جوامع انسانيست بپذيريم.
• به جوانان فرصت و ابزار بدهيم تا در سطح محلي اثرگذار شوند.
• نگذاريم فاجعه‌هاي محيط‌زيستي ما را از حرکت بازدارند؛ کوچک‌ترين اقدامِ محلي مي‌تواند نقطهٔ آغازي براي تغييري بزرگ باشد.
پيشنهادهايي براي جامعه ي ما (گلستان)
جين گودال پيام‌هايي دارد که براي ما در گلشن مهر نيز راهگشا است: اجرا کردن برنامه‌هاي آموزشي در مهدکودکها و مدارس محلي درباره ي حفاظت از جنگل‌هاي کهن هيرکاني و تنوع زيستي، برگزاري نمايش فيلم‌ها و مستندهاي مرتبط با مطالعات ميداني او، و تشويق جوانان به تشکيل گروه‌هاي محلي «ريشه‌ها و جوانه‌ها» که مي‌تواند به پروژه‌هاي حفاظت از پارک جنگلي هيرکاني النگدره و ديگر زيستگاه‌هاي محلي انرژي تازه‌اي ببخشد.
نتيجه‌گيري: ستايشي در مقابل وظيفه‌اي ادامه‌دار
جين گودال، با زندگيِ ساده اما مصمم‌اش، به ما آموخت که دانش بايد با اخلاق و عمل پيوند بخورد. او نشان داد که عشق به طبيعت، وقتي با کوششِ آگاهانه و همدلي همراه شود، مي‌تواند به نيرويي تبديل شود که مرزهاي فرهنگي و جغرافيايي را مي‌پيمايد. امروز ستايش از اين بانوي بزرگ جهان، تنها يادآوريِ يک کارنامه ي درخشان نيست؛ بلکه يادآوريِ مسئوليتي است که هر يک از ما در برابر زمين و نسل‌هاي آينده داريم. براي علاقه‌مندان، خواندن کتاب‌هاي جين گودال و تماشاي مستندهاي مربوط به تحقيقات گومبه و برنامه‌هاي ريشه‌ها و جوانه‌ها توصيه مي‌شود. همچنين مي‌توان در شماره‌هاي آينده ي روزنامه گزارشي از فعاليت‌هاي محليِ «ريشه‌ها و جوانه‌ها» در گلشن مهر تهيه کرد تا الهام‌بخشِ جوانان شهر باشد.
پژوهشگر ارشد آب و خاک و فعال محيط زيست