خليج گرگان؛ گوهر فراموش‌شده شمال ايران
یادداشت |
نسترن گل‌محمدي
در سرزميني که تقويمش پر است از روزهايي براي يادآوري، گراميداشت و هشدار، برخي مکان‌ها و موضوعات هنوز بي‌روز مانده‌اند؛ بي‌نام در تقويم، اما پرزخم در واقعيت. همان‌طور که 18 مهر براي زاينده‌رود در دل اصفهاني‌ها جا باز کرد، خليج گرگان نيز سزاوار روزي است براي ديده شدن، براي فرياد شدن. خليج گرگان، بزرگ‌ترين خليج ايراني درياي خزر، در جنوب شرقي اين دريا و در محدوده شهرستان‌هاي بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر واقع شده است. اين پهنه آبي با طول 60 کيلومتر و عرض 12 کيلومتر، نه‌تنها زيستگاه گونه‌هاي نادر و تکيه‌گاه اکوسيستم منطقه است، بلکه در سال 1354 به همراه تالاب ميانکاله و لپوي زاغمرز، نخستين مجموعه تالاب ايران بود که در فهرست جهاني رامسر ثبت شد. اما امروز، اين گوهر آبي در آستانه مرگ خاموش است. کاهش سطح آب درياي خزر، ورود فاضلاب‌هاي شهري و کشاورزي، رسوب‌گذاري شديد، سدسازي بي‌رويه و کاهش آبدهي رودخانه‌هاي بالادست، زخم‌هايي عميق بر پيکر اين خليج وارد کرده‌اند. کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر اقدامي فوري صورت نگيرد، خليج گرگان به سرنوشت درياچه اروميه دچار خواهد شد. اقدامات دولتي؛ اميدي در سايه کندي در سال‌هاي اخير، دولت با صدور مجوزهايي براي پمپاژ آب از درياي خزر به خليج گرگان موافقت کرده است. اين طرح قرار است از سال 1404 آغاز شود و هدف آن جلوگيري از خشک شدن کامل خليج و مهار ريزگردهاي نمکي است که زندگي و کشاورزي مردم منطقه را تهديد مي‌کند. با اين حال، کندي اجراي طرح‌هاي احيايي و نبود زيرساخت‌هاي لازم، موجي از انتقادها را برانگيخته است. استاندار گلستان نيز بارها خواستار اقدامي ملي و فراجناحي براي نجات اين زيست‌بوم شده و آن را آزموني براي اراده ملي دانسته است. پيشنهاد: روزي براي خليج گرگان با توجه به اهميت خليج گرگان در زيست‌بوم شمال کشور، و بحراني بودن وضعيت آن، پيشنهاد مي‌شود روز 30 شهريور که در سال‌هاي اخير با هشدارهاي زيست‌محيطي درباره اين خليج همراه بوده، به عنوان «روز خليج گرگان» در تقويم محلي استان گلستان ثبت شود. اين روز مي‌تواند فرصتي باشد براي آموزش، همبستگي، مطالبه‌گري و اقدام عملي در جهت نجات اين پهنه آبي. همان‌طور که زاينده‌رود، درياچه اروميه، مرداب انزلي و جنگل‌هاي هيرکاني نيازمند توجه‌اند، خليج گرگان نيز بايد در حافظه جمعي ما جاي بگيرد؛ نه فقط به عنوان يک خليج، بلکه به عنوان نماد فراموشي، و اميدي براي بازگشت. با توجه به اهميت زيست‌محيطي، اقتصادي و فرهنگي خليج گرگان، پيشنهاد مي‌شود روز 30 شهريور به عنوان «روز خليج گرگان» در تقويم محلي استان گلستان ثبت شود.
دلايل انتخاب 30 شهريور
1- اوج هشدارهاي زيست‌محيطي: در سال‌هاي اخير، به‌ويژه در هفته پاياني شهريور، گزارش‌هاي متعددي از سوي رسانه‌ها و فعالان محيط زيست درباره وضعيت بحراني خليج گرگان منتشر شده است. اين تاريخ نماد بيدارباش و آغاز مطالبه‌گري براي نجات اين زيست‌بوم است.
2- هم‌زماني با پايان تابستان: اين روز در پايان فصل تابستان قرار دارد؛ فصلي که تبخير آب در خليج به اوج مي‌رسد و اثرات خشکسالي بيشتر نمايان مي‌شود. انتخاب اين روز مي‌تواند نمادي از پايان بي‌توجهي و آغاز اقدام باشد.
3-فرصت آموزشي و فرهنگي: نزديکي اين روز به آغاز سال تحصيلي، امکان برگزاري برنامه‌هاي آموزشي، فرهنگي و هنري در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگي را فراهم مي‌کند تا نسل جوان با اهميت خليج گرگان آشنا شود. اين پيشنهاد مي‌تواند به عنوان گامي نمادين و عملي در جهت حفظ و احياي خليج گرگان مطرح شود و زمينه‌ساز شکل‌گيري پويش‌هاي مردمي، مطالبه‌گري رسانه‌اي و اقدام نهادي باشد.