مهران قجري- چند روز پيش، خبري توجه‌ها را به خود جلب کرد؛ خبري که از اعتراض عبدالغفور امان‌زاده، نماينده مردم گرگان و آق‌قلا در مجلس شوراي اسلامي، به کاشت شالي در ايستگاه تحقيقات شوري آق‌قلا در بازديد از اين ايستگاه تحقيقاتي حکايت داشت. اين موضوع حکايت از چالش‌هاي عميقي در عرصه تحقيقاتي و بهره‌برداري علمي از منابع طبيعي در کشور دارد. موضوع اين اعتراض، صرفاً به يک مديريت غلط در کشاورزي محدود نمي‌شود؛ بلکه مسأله اساسي‌تري را دربر مي‌گيرد که آن هم ناديده گرفتن نيازهاي واقعي پژوهش‌هاي علمي در حوزه شوري خاک و مديريت منابع آب در يکي از مناطق حساس استان گلستان است. ايستگاه تحقيقاتي شوري آق‌قلا، که در کيلومتر 22 جاده گرگان-انبارالوم واقع شده، سال‌هاست به‌ عنوان يکي از مراکز اصلي پژوهشي در زمينه شوري خاک و مديريت منابع آب در مناطق نيمه‌خشک و شور کشور مطرح بوده است. اين ايستگاه با مساحت 43 هکتار و ارتفاع 0 تا 5 متر از سطح دريا، به ‌عنوان محلي براي آزمايش و تحقيق درخصوص غلات، دانه‌هاي روغني، ذرت علوفه‌اي و گياهان دارويي به کار گرفته مي‌شود. با توجه به وضعيت خاص منطقه آق‌قلا و چالش‌هايي که شوري خاک و کمبود منابع آبي به ‌وجود آورده‌اند، اين ايستگاه مي‌تواند به‌ عنوان يک پايگاه علمي ارزشمند در ارائه راهکارهاي بهينه براي مقابله با شوري خاک و بهبود وضعيت کشاورزي در منطقه نقش‌آفريني کند. اما حالا با وجود اين ظرفيت‌هاي تحقيقاتي، وضعيت استفاده از اين ايستگاه به شدت با غفلت مواجه شده است. اين‌که در سال‌هاي اخير شاهد کاشت شالي در اين ايستگاه بوده‌ايم، به‌ نظر مي‌رسد که نشان ‌دهنده يک سوء ‌مديريت يا حداقل غفلت از ظرفيت‌هاي موجود باشد. به‌ طور کلي، شالي ‌کاري در مناطقي با شوري بالا و منابع آبي محدود، نه تنها يک انتخاب اشتباه است، بلکه مي‌تواند به بحران‌هاي ‌محيط زيستي و اقتصادي جديدي دامن بزند. شالي به‌ عنوان يک محصول آب‌بر و حساس به شوري، در اين مناطق نه ‌تنها نمي‌تواند به ‌طور مؤثر رشد کند، بلکه ممکن است به ‌طور غيرمستقيم باعث تشديد شوري خاک و فرسايش منابع آبي شود. اين انتخاب به ‌ويژه در شرايطي که کشور با بحران‌هاي جدي آب و شوري خاک مواجه است، نشان‌ دهنده يک بي‌توجهي به پژوهش‌هاي علمي و عدم بهره‌برداري صحيح از ظرفيت‌هاي تحقيقاتي کشور است. ايستگاه تحقيقات شوري بايد به ‌عنوان يک مرکز علمي، به جاي توليد محصولات کشاورزي مانند شالي، به شبيه‌سازي راهکارهاي بهينه براي کاهش شوري خاک و مديريت منابع آبي مي‌پرداخت. اين کار مي‌توانست به کشاورزان کمک کند تا از روش‌هاي کشت مقاوم به شوري يا بهره‌برداري بهتر از منابع آبي در شرايط دشوار استفاده کنند. ايستگاه‌هاي تحقيقاتي در کشور وظيفه دارند تا در راستاي حل مشکلات اساسي کشاورزي کشور حرکت کنند. در اين ميان، ايستگاه تحقيقات شوري آق‌قلا، که بايد به پژوهش‌هاي نوآورانه در زمينه شوري خاک و کشاورزي پايدار پرداخته باشد، در عمل به جاي انجام تحقيقات کاربردي و ارائه راهکارهاي عملي، به‌ طور غيرقانوني درگير کشاورزي تجاري شده است.  چنين وضعيتي مي‌تواند باعث هدر رفت منابع و زمان پژوهشي شود و در بلندمدت منجر به ايجاد مشکلات جديدي در بخش کشاورزي گردد. اين وضعيت تنها مختص ايستگاه آق‌قلا نيست، بلکه به‌ طور کلي در بسياري از مراکز تحقيقاتي کشور شاهد نوعي عدم هم‌راستايي با اهداف پژوهشي و علمي هستيم. در حالي که بايد تمرکز خود را بر روي پژوهش‌هاي کاربردي و حل مشکلات ‌محيط زيستي  و کشاورزي کشور بگذاريم، بسياري از اين مراکز به توليد محصولات کشاورزي روي آورده‌اند که ممکن است بيشتر جنبه اقتصادي داشته باشد تا پژوهشي. شايد وقت آن رسيده باشد که مسئولان و تصميم‌گيرندگان بخش کشاورزي، توجه بيشتري به نقش واقعي ايستگاه‌هاي تحقيقاتي داشته باشند. اين ايستگاه‌ها بايد به ‌طور ويژه به پژوهش‌هايي در زمينه بهبود وضعيت خاک، کاهش شوري، افزايش بهره‌وري منابع آبي و در نهايت ارتقاي کيفيت توليدات کشاورزي کشور بپردازند. در غير اين صورت، اين مراکز نه تنها به ‌عنوان منابع تحقيقاتي خود را به درستي معرفي نمي‌کنند، بلکه ممکن است به بحران‌هاي جدي در بخش کشاورزي دامن بزنند.

ايستگاه‌هاي تحقيقاتي همچون ايستگاه شوري آق‌قلا، با توجه به ظرفيت‌هاي ويژه‌اي که دارند، مي‌توانند به ‌عنوان کانون‌هاي علمي و تحقيقاتي پيشرو در حل مشکلات زيست ‌محيطي و کشاورزي کشور عمل کنند. اما اين امر مستلزم توجه دقيق به اهداف علمي و کاربردي اين ايستگاه‌ها است. در شرايطي که کشور با بحران‌هاي جدي شوري خاک و کمبود منابع آبي مواجه است، بايد از اين مراکز به‌ عنوان مراکز تخصصي براي تحقيق و پژوهش در اين حوزه استفاده کرد.