کتاب، کتاب‌خواني و کتابدار
یادداشت |
محمود شفيعي
به مناسبت روز «کتاب، کتاب‌خواني و کتابدار»، خواستم چند خطي درباره جايگاه کتاب در زندگي انسان‌ها بنويسم؛ اينکه چرا سه بخش مهم از زندگي ما بدون کتاب به‌درستي ساخته نمي‌شود.
چهار ساحت زندگي انسان
مي‌توان زندگي انسان را در چهار ساحت خلاصه کرد؛ چهار نوع تجربه و فعاليت که هر کدام جايگاه خود را دارند: 1. زندگي زيستي (حيات نباتي ـ حيواني)
اين پايين‌ترين و ابتدايي‌ترين لايه زندگي ماست؛ جايي که هدف اصلي بقا است.
خوردن، خوابيدن، استراحت، رفع نيازهاي طبيعي و توليد وسايل ضروري روزمره… همه در اين بخش قرار مي‌گيرند. هانا آرنت اين فعاليت‌ها را کارِ زيستي (Labor) مي‌نامد. اين بخش از زندگي نياز چنداني به کتاب و کتاب‌خوان ندارد.
2. زندگي تمدني (ساختن جهان انساني)
اينجا انسان از بدويت فاصله مي‌گيرد و دنياي ماندگارتري مي‌سازد. خانه، ابزار، هنرهاي بادوام، صنعت و تکنولوژي محصول اين بخش‌اند. آرنت اين فعاليت را ساختن (Work) مي‌خواند. اين بخش بدون انديشه، دانش و کتاب قابل استمرار نيست. 3. زندگي اجتماعي ـ فرهنگي (کنش انساني)
اينجا انسان با آگاهي و آزادي وارد تعامل با ديگران مي‌شود: گفتگو، مشارکت مدني، فعاليت فرهنگي، تلاش براي عدالت و آزادي...
آرنت اين را کنش (Action) مي‌نامد.
کنش بدون زبان، آگاهي و مطالعه ممکن نيست؛ کتاب در مرکز آن قرار دارد.
4. زندگي معنوي ـ استعلايي:
اين بالاترين ساحت زندگي انسان است؛ تجربه‌اي که انسان را به خداوند و معناي برتر هستي پيوند مي‌دهد.
دعا، عبادت، کارهاي نيک، اخلاق و عشق به خدا و خلق خدا، اينها در اين سطح رخ مي‌دهد. اين ساحت بيش از هر چيز با کتاب‌هاي آسماني شکل مي‌گيرد؛ کتاب‌هايي که نه انسان، بلکه خداوند نازل کرده است.
جايگاه کتاب و کتابدار در اين ميان
از چهار نوع زندگي، سه ساحت آخر (تمدن، فرهنگ، معنويت) بدون کتاب قابل تصور نيستند.
کتاب‌ها حاصل هزاران سال تجربه، تفکر، درد، اميد و حکمت انسان‌اند. و کتابداران نگهبانان اين ميراث بزرگ‌اند. از فرشتگان وحي که اولين «کتابدارانِ کتاب الهي» بودند، تا پيامبران که پيام را به انسان رساندند، تا عالمان، نويسندگان، نسخه‌نويسان، و کتابداراني که کتاب‌ها را از خطر زمانه نجات دادند، همه ادامه‌دهندگان راه انتقال نور و آگاهي‌اند. امروز هم هر کتابدار، در هر کتابخانه کوچک يا بزرگ، با ساماندهي کتاب‌ها، راهنمايي خوانندگان و زنده نگه داشتن چرخه دانايي، در واقع شريک سازندگان جهان دوم، سوم و چهارم زندگي انسان است.
کتاب بدون کتاب‌خوان و کتابدار کامل نمي‌شود.
و جهانِ انساني بدون کتاب، جهانِ ناقصي است.
استاد دانشگاه