آتش تهديد جنگل هاي هيرکاني
تیتر اول |
محمد اسماعيل اسدي-جنگل‌هاي باستاني هيرکاني، اين گنجينة 50 ميليون ساله و ثبت‌شده در فهرست ميراث طبيعي يونسکو در سال 2019، نه فقط ميراث ايران بلکه ميراث بشريت‌اند؛ جنگل‌هايي که در طول تاريخ، يخ‌بندان‌هاي عصر يخبندان را تاب آورده‌اند، اما امروز در برابر يک تهديد مدرن و خانمان‌سوز به شدت آسيب‌پذير شده‌اند: آتش‌افروزي‌هاي بي‌رويه و غيرمسئولانة گردشگران و برخي کوهنوردان.
آتش؛ دشمن پنهان خاک زنده جنگل
بسياري گمان مي‌کنند که يک آتش کوچک در دل جنگل، اگر کنترل شود، خطري ندارد؛ اما حقيقت چيزي ديگر است. دماي سطح خاک در
آتش‌سوزي‌ها مي‌تواند به 400 تا 500 درجة سلسيوس برسد؛ دمايي که نه تنها لايه‌هاي آلي و برگ‌ريزه‌ها را مي‌سوزاند، بلکه: تمام ميکروبيوم ارزشمند خاک شامل باکتري‌ها، قارچ‌ها، ميسليوم‌ها و ريزجانداران مفيد را نابود مي‌کند.
ساختار خاک را فرو مي‌پاشاند، خاک‌دانه‌ها را مي‌سوزاند و آن را به خاکي دانه‌ريز، سله‌بسته و غيرقابل نفوذ تبديل مي‌کند. چرخه عناصر غذايي مانند نيتروژن، فسفر و کربن را مختل کرده و خاک را به محيطي فقير، فرسايش‌پذير و ناتوان از رويش دوباره تبديل مي‌کند. خشک‌دارها و تنه‌خشک‌ها که خانه و پناهگاه صدها گونه پرنده، پستاندار و حشره هستند، با آتش از بين مي‌روند.
بذرهاي ارزشمند جنگلي و نهال‌هاي جوان در خاک يا کف جنگل، کاملاً سوخته و نابود مي‌شوند.
آتش تفريحي؛ عامل بيش از 90 درصد آتش‌سوزي‌ها
مشاهدات ميداني، گزارش‌هاي سازمان منابع طبيعي و آتش‌نشاني‌ها نشان مي‌دهد: بيش از 90 درصد آتش‌سوزي‌هاي جنگل‌هاي شمال منشأ انساني دارند...
و بخش قابل‌توجهي از آنها به علت: روشن کردن آتش در کف جنگل، درست کردن کباب در خشک‌سالي‌ها، رها کردن خاکستر نيمه‌خاموش، استفاده از زغال و سيگار در محيط جنگل رخ مي‌دهند. يک شعله کوچک، اگرچه در لحظه بي‌آزار به نظر مي‌رسد، در شرايط باد، خشکي پوشش جنگلي، و تغييرات اقليمي مي‌تواند به فاجعه‌اي مانند آتش‌سوزي اليت مازندران در استان گلستان تبديل شود؛ فاجعه‌اي که طي چند ساعت، چند ده هکتار از جنگل‌هاي بي‌بديل هيرکاني را از بين برد.
خاک جنگل؛ مادر زندگي، اما بسيار شکننده
خاک جنگل يک سيستم زنده و پيچيده است. هر سانتي‌متر از آن حاصل صدها سال فرآيند طبيعي است.
وقتي آتش مستقيماً روي خاک روشن مي‌شود،لايه‌هاي آلي و پوشش حفاظتي خاک تبخير مي‌شوند.خاک، خاصيت اسفنجي خود را از دست مي‌دهد و بارش‌هاي بعدي باعث رواناب و فرسايش شديد مي‌شود.گردش آب در بوم سازگان مختل و جنگل مستعد رانش زمين و سيلاب مي‌شود.هزاران موجود کوچک اما حياتي مانند کرم‌هاي خاکي، خرخاکي ها، نماتدها، موريانه‌ها، کنه‌ها و قارچ‌ها که بنيان سلامت خاک هستند، نابود مي‌شوند.اين نابودي، خاموش اما عميق است و سال‌ها و حتي دهه‌ها طول مي‌کشد تا خاک و ميکروبيوم جنگل بازسازي شوند -اگر اصلاً بتوانند.
چرا حفظ خشک‌دارها ضروري است؟
خشک‌دارها (درختان خشک يا در حال تجزيه) جزء حياتي جنگل‌اند، مخزن کربن و رطوبت هستند. پناهگاه زادآوري پرندگان، دوزيستان و بي‌مهرگان‌اند. مواد غذايي با ارزش را به تدريج وارد چرخه خاک مي‌کنند. بخشي از تعادل رطوبتي جنگل را حفظ مي‌کنند،برداشتن خشک‌دارها يا سوزاندن آنها، تعادل بوم‌سازگاني جنگل را برهم مي‌زند.
پيشنهادهايي فوري براي مسئولين و شهروندان گلستان
براي مسئولين:
1-ممنوعيت کامل روشن کردن آتش در کف جنگل به‌ويژه در عرصه‌هاي ثبت جهاني.
2-نصب تابلوهاي هشدار و آموزش در ورودي‌هاي جنگل‌ها.
3- افزايش گشت‌هاي حفاظتي و اعمال جريمه‌هاي بازدارنده براي آتش‌افروزي.
4- آموزش عمومي و مدارس درباره خطرات آتش بر خاک و بوم سازگان.
5- ايجاد سامانه گزارش مردمي «آتش و دود» و واکنش سريع.
6- همکاري سازمان‌هاي مردم‌نهاد (سمن) براي فرهنگ‌سازي و آموزش گردشگران.
براي گردشگران و کوهنوردان:
1-هيچ‌گاه روي خاک جنگل آتش روشن نکنيد حتي آتش هاي کوچک.
2- از بردن زغال، جعبه آتش، يا وسايل کباب‌پزي به جنگل‌هاي هيرکاني خودداري کنيد.
3- ته‌سيگار، کبريت و زغال نيمه‌خاموش را حتي در کوهستان نيز رها نکنيد.
4- از برداشتن يا شکستن خشک‌دارها خودداري کنيد.
5- اگر دود يا شعله مشاهده کرديد، در لحظه اطلاع دهيد.
6-فرهنگ‌ساز باشيد؛ ديگران را نيز آگاه کنيد.
مردم و فعالين محلي گلستان:
آموزش همسايگان، گردشگران و خانواده‌ها دربارة خطرات آتش.
مشارکت در طرح‌هاي مردمي نگهبانان جنگل و ديده‌بانان آتش.
حمايت از برنامه‌هاي شهرداري و منابع طبيعي براي ايجاد پناهگاه‌هاي ايمن آتش (Fire Safe Spots) بيرون از جنگل.
به عنوان نتيجه گيري و توصيه جدي بايد اظهار داشت که: هيرکاني مي‌سوزد اگر ما بي‌تفاوت باشيم. جنگل‌هاي هيرکاني ميليون‌ها سال دوام آورده‌اند، اما امروز ممکن است با بي‌احتياطي يک گردشگر در چند ساعت نابود شوند. حفاظت از اين گنجينه ملي و موزه منابع طبيعي جهاني، وظيفة حاکميت، مردم و گردشگران است. آتش‌افروزي در جنگل، انتخاب نيست؛ تهديد حتمي است. بياييم پيش از آنکه فاجعه‌اي مشابه اليت دوباره تکرار شود، پيشگيري کنيم؛ پيش از آنکه آخرين شعله، آخرين برگ و آخرين ذره خاک زنده را بسوزاند.
پژوهشگر ارشد بين المللي آب و خاک و کنشگر محيط زيست