فاطمه سراوانی

این روزها به هفته‌ی خاک رسیده‌ایم، فرصتی که هر سال ما را وادار می‌کند مکثی کنیم و دوباره به زمینی فکر کنیم که زیر پاهایمان است و بدون آن زندگی معنایی ندارد. خاک آن‌قدر نزدیک است که معمولاً فراموشش می‌کنیم، اما درست از همین غفلت‌هاست که بحران‌های بزرگ محیط‌زیستی شکل می‌گیرد. اگر ندانیم خاک چگونه به‌وجود می‌آید، چه اهمیتی دارد و چه‌طور ممکن است از دست برود، هیچ برنامه‌ی حفاظتی هم به نتیجه نمی‌رسد. خاک فقط جایی برای ریشه دواندن گیاهان نیست، یک موجود زنده‌ی عظیم است با میلیون‌ها ریزجاندار که طی صدها سال کنار هم جمع شده‌اند تا بستری برای زندگی انسان بسازند. امنیت غذایی ما از همین جا شروع می‌شود، از همین دانه‌های خاکی که به چشممان نمی‌آید. گذشته از آن، خاک نقش مهمی در چرخه‌ی آب، تنظیم اقلیم و.....دارد، نقشی که کمتر دیده می‌شود اما نبودنش را خیلی زود حس می‌کنیم. با این حال، این سرمایه ارزشمند به‌واسطه‌ی تخریب پوشش گیاهی، مصرف بی‌رویه کود و سم، برداشت‌های غیراصولی، شوری، آلودگی و فرسایش شدید، روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شود. خاک اگر آسیب ببیند، سال‌ها و حتی دهه‌ها طول می‌کشد تا ترمیم شود. دیگر زمان شعار دادن گذشته است، برای محافظت واقعی از خاک، مهم‌ترین کار، حفظ و احیای پوشش گیاهی است؛ چیزی که همچون سپری طبیعی از خاک در برابر باد و باران محافظت می‌کند. جنگل‌کاری، جلوگیری از چرای مفرط دام و رسیدگی به مراتع از گام‌های مهم این مسیرند. در بخش کشاورزی هم می‌توان با روش‌هایی مثل کشاورزی حفاظتی، کاهش شخم، تناوب کشت و مصرف حساب‌شده‌ی نهاده‌ها، قدرت و سلامت خاک را دوباره تقویت کرد. از طرف دیگر، مدیریت درست کاربری زمین هم اهمیت زیادی دارد. تبدیل زمین‌های حاصلخیز به شهر و صنعت، فقط خاک را نابود نمی‌کند، بلکه نظم طبیعی و چرخه‌های اکولوژیک را هم برهم می‌زند. مقابله با آلودگی‌های صنعتی و رهاسازی پسماندها نیز بخش جدایی‌ناپذیر حفظ خاک است. جامعه زمانی می‌تواند از خاک محافظت کند که آگاه باشد. هرکدام از ما با کارهای کوچک از نگهداری فضای سبز تا مصرف مسئولانه و کاشت یک درخت، می‌توانیم در این مسیر سهمی داشته باشیم. فراموش نکنیم حفاظت از خاک، در حقیقت حفاظت از زندگی است.