■ دکتر سّیدرضا هاشمی، سوشیانت هاشمی ،

بازی در تعریفی اجمالی به فعالیتی اختیاری اطلاق می‌شود که با هدف سرگرمی و تفریح در اوقات فراغت انجام می‌شود که امروز علاوه بر این ویژگی‌ها باید آموزش را نیز به اهداف بازی اضافه کرد. روزگاری هفت سنگ و تیله بازی سرگرمی کودکان بود و امروز تبلت‌ها و رایانه‌ها.بازی و سرگرمی از قدیم برای کودکان باعث می شد تا آن ها به وسیله این روش بتوانند راه های زندگی را یاد بگیرند و بدانند چگونه در این دنیا باید زندگی کنند.رشد تکنولوژی بالاخص تکنولوژی رسانه و گسترش بی مهار صنعت اسباب بازی سبب شده‌ تا بر تنوع اسباب بازی ها بیش از پیش افزوده شده و قدرت انتخاب بچه ها بیشتر شود.گذر زمان که همه مسائل و مقوله‌های زندگی را مورد دستخوش قرار داده است، بازی‌ها را هم نیز دچار تغییرات اساسی کرده است. یکی از نکات حائز اهمیت در بازی‌های کودکان سبک و روش انجام آن بازی است. سبک و روشی که به نظر می‌رسد با قرار گرفتن در عصر فنآوری و ارتباطات تغییرات چشمگیری را داشته است. بچه‌های دیروز با توپ و عروسک بیشتر بازی می‌کردند درحالی‌که کودکان امروز بیشتر با فنآوری سروکار دارند.امروز دیگر خبری از اسباب‌بازی‌هایی که کودکان را دورهم جمع می‌کنند نیست. دلایل مختلفی ازجمله تغییر سبک زندگی، ورود فرهنگ‌های وارداتی، بالا رفتن سطح سواد و دانش جهانی، از بین رفتن بسیاری از خرده‌فرهنگ‌ها از سویی و بالا رفتن سطح نسبی رفاه اجتماعی، تمایل افراد برای داشتن فضاهای خصوصی بیشتر و تمایل به تک‌فرزندی از سویی دیگر می‌تواند در موضوع کمرنگ شدن تمایل و علایق فرزندان به استفاده از اسباب‌بازی‌هایی که کودکان و نوجوانان را دورهم جمع کند، تأثیرگذار باشد.بازی در عین سرگرمی و شادی درترمیم آسیب‌های شخصیتی کودکان که ممکن است به دلایل عدیده‌ای به وجود آمده باشد، مؤثر است.در بازی، كودكان چيزهاي بسياري از هم مي آموزند، چنان چه درخلال بازي ها و دعواهايشان، تجارب بسياري كسب مي كنند، آنها مي آموزند چگونه با ديگران رفتار كنند و چگونه درجامعه سربلند باشند.بازي خصايص اخلاقي سازندگان فرداي جامعه را شكل مي دهد و حس مسئوليت در مقابل جمع براي انجام وظايف محوله، حس دوستي و رفاقت، هماهنگي در رسيدن به هدف مشترك و حل مناقشات به صورت دوستانه می شود.

ماریا مونته سوری (Maria Montessor)با مشاهده رفتار کودکان پی برد که کودک بیش از این که به نتیجه کار توجه داشته باشد به رضایت از کار و شیوه انجام آن کار توجه دارد. او معتقد بود، محیط آموزشی از سه ضلع معلم، کودک و محیط فیزیکی تشکیل می‌شود. نقش معلم در کلاس، تشویق استقلال، آزادیِ در چارچوب و برقراری نظم است. کودکان در چارچوب فعالیت‌های در دسترس، در انتخاب فعالیت و روش انجام آن آزادی دارند و راهنمایی معلم در هنگام نیاز کودک و نه تشخیص معلم صورت می‌گیرد. در این نظام توانایی، استقلال و آزادی کودک رشد و توسعه پیدا می‌کند.روش مونته سوری بر این باور استوار است که توانایی‌های بنیادی کودک  که در سالهای اولیه زندگیش یعنی بین ۳ تا ۶ سالگی شکل می‌گیرند، از طریق مدرسه رفتن کسب نمی‌شوند.

از دنیای بچه های دیروز تا عصر متنوع وپویای امروز، زمانی گذشته است و بازی ها نیز، همانند جنبه های دیگر زندگی، دچار تغییرات و تحولات خاصی شده اند. بازی های دیروز مانند خاک بازی و تیله بازی دیگر قدیمی شده اند. امروزه بچه های خانواده های مرفه با کامپیوتر و تی وی گیم بازی می کنند. فراگیران امروز از نسلی دیگرند، نسلی که با رایانه ها، بازی های رایانه ای، دوربین های ویدئویی، تلفن همراه و دیگر ابزار و وسایل دیجیتالی احاطه شده است. در میان صنایع مرتبط با وسایل سرگرم کننده، صنعت بازی های رایانه ای

پرشتاب ترین روند رشد را داشته است. کودکان و نوجوانان زمان بسیاری را صرف این بازی ها می کنند و از آنها تأثیر می پذیرند.امروزه با تغيير سبك زندگي و گسترش آپارتمان نشيني، كودكان تا حدودي از انجام بازي هاي پرتحرك محروم شده اند. تولید روز افزون بازي هاي رایانه اي و افزایش پیچیدگی آنها،سبب افزایش محبوبیت این بازي ها شده است. بازي هاي ویدیویی و رایانه اي، محصولاتی فرهنگی و در زمره رسانه هاي همگانی هستند. لذا، اهمیت اجتماعی و تربیتی فراوانی می یابند و براي بسیاري از کودکان و نوجوانان نخستین گام ورود به جهان فناوري اطلاعات وارتباطات و کسب مهارت در استفاده از رایانه به شمار می روند.

بازي هاي رايانه اي به عنوان يك پديدة اجتماعي دركنار ساير رسانه هاي صوتي و تصويري در دنياي امروز به دليل رشد چشمگير فناوري هاي ارتباطي، طي سال هاي اخير با كشش وجاذبه اي حيرت انگيز، عمده ترين مخاطبان خود را از ميان كودكان و نوجوانان انتخاب مي كندو نه تنها بخش قابل توجهي از اوقات فراغت اين قشر را به خود اختصاص داده بلكه به نظرمی رسد حتي اوقاتي را كه آنان بايد به انجام تكاليف درسي يا حضور در جمع خانوادها اختصاص دهند را نيز پوشش داده است. صنعت بازی‌های رایانه اي یکی از بزرگ‌ترین صنعت‌ها در سطح جهانی است و کماکان به رشد خود نیز ادامه می‌دهد. بازی‌های رقابتی آنلاینمانند Apex Legends، Rainbow Six Siege،Overwatch، Fortnite Battle Royale، Dusk و.....از معروفترین بازی های آنلاین سال 2020 هستند. در ايران هم روند گسترش بازی های رايانه ای به فاصله كوتاهی از بازار جهانی به طورگسترده رواج يافت. آتاری (Atari) و ميكرو نخستين بازی های رايانه ای بودند كه بازار ايران را بهتسخير خود درآوردند. سگا (SEGA) بازی ديگری بود كه با تصاويری دو بعدی به بازار ايران آمد بازی های ديگری هم به صورت CD و پلیاستيشن و...عرضه شدند.بعد از آن بازی های ساخت شرکت سونی (Sony) و نینتندو (Nintendo) وارد بازار شدند و با گذشت قریب به یک دهه از پدید آوردن کلوپ های بازی در سطح جامعه به تدریج گیم نت هادر سطح جامعه پدیدار شدند که بر خلاف محدودیت بازی یک نفره و دو نفره در کلوپ ها، امکان بازی گروهی را فراهم می آورد.  امروزه ایکس باکس وان(Xbox One)مایکروسافت و پلی استیشن (PlayStation)شرکت سونی در کنار کامپیوتر از معروفترین کنسول‌های بازی هستند.

اما با توجه به مقدمه بالا، والدین و معلمان نسبت به تأثیرات منفی این بازی‌ها بر کودکان ابراز نگرانی می‌کنند. بررسي هاي انجام شده در زمينه تأثيرات اجتماعي  فرهنگي بازي ها نشان مي دهد كه دراين زمينه تشتت آرا وجود دارد و هيچ اتفاق نظر قطعي وجود ندارد.نتايج دسته اي ديگر از پژوهش ها نشان مي دهد بين بازي هاي رايانه اي و خشونت،اضطراب، افت تحصيلي، عدم سازگاري اجتماعي، كاهش اعتماد به نفس هيچ رابطه اي وجود ندارد.دسته اي از نظرات تأثيرات مذكور را با رويكردي منفي ارزيابي مي كنند.

فواید و مضرات بازی‌های رایانهاي برای کودکان فراوان هستند. به فواید این بازی‌ها شامل بهبود مهارت‌های اجتماعی، آموزش تصمیم گیری، افزایش تمرکز، حل بهتر مسئله، افزایش دانش در فرآیند آموزش، تقویت تخیلمی توان اشاره نمود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان می‌توانند مهارت‌های اجتماعی را از طریق بازی‌های رایانه ای بیاموزند. این بازی‌ها همکاری میان دست و چشم را بهبود بخشیده و به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های متنوعی را بیاموزد. همچنین، این بازی‌ها فرد را وادار به درگیر شدن در فرآیند تصمیم-گیری می‌کنند. در این بازی‌ها تیم‌های مختلفی ساخته شده و مهارت‌های اجتماعی نیز تقویت می‌شوند. بازی‌های رایانه ای به عنوان ارتقا دهنده خلاقیت و تحریک ذوق گرافیکی، طراحی و تکنولوژی شناخته می‌شوند. در میان فواید بازی‌های رایانه ای برای کودکان باید آموزش حل مسئله و انگیزه و شناخت مهارت‌ها را نیز به عنوان یکی از فواید این بازی‌ها مد نظر قرار داد. اغلب بازی‌های رایانه ای، با ایجاد چالش‌های مرحله ای، کودک را به مبارزه و دستیابی به مراحل بالاتر تشویق می‌کنند. بسیاری از بازی‌های سریعرایانه ای توانایی کودک را در تطابق دقیق و سریع حرکات دست‌ها و چشم ها بهبود می‌بخشند. نشان داده شده است که قدرت تمرکز و حضورذهن کودکاز طریق این بازی‌هایرایانه اي رشد می‌کند. از طرفی این بازی‌ها می‌توانند دانش کودک را در بسیاری از حوزه‌های آموزشی افزایش دهند.بازی‌های رایانه‌ای در پارادوکس زیان و فایده قرار گرفته اند، در کنار فواید بیشمار بازی‌های رایانه ای، می توان به برخی از زیان های آن شامل، القای خواص ربات گونه به کودک، خطربرای سلامت کودک، هدر دادن زمان، اعتیاد ذهنی، افت تحصیلی و تغییر رفتار نوجوانان اشاره کرد.کودکان از انجام بازی‌های رایانه ای لذت می‌برند. اما وقتی که کودک سرگرم انجام آن‌ها می‌شود، متوجه گذر زمان نیست. به همین دلیل زمان زیادی را در حین بازی کردن از دست می‌دهد.  همچنین نشستن در یک مکان و انجام دادن مداوم بازی‌های رایانه اي، می تواند بر سلامتی آنان تاثیر بگذارد. اشعه‌های صفحات کامپیوتری عارضه‌هایی از قبیل، خستگی چشم، کمر درد و سردرد نیز می تواند از عوارض بازی های رایانه اي باشد.در فرآیند برشمردن مضرات بازی‌ های رایانه اي برای نوجوانان، اعتیاد آنان به بازی‌های رایانه اي قابل توجه است. احتمال اینکه بازی‌های رایانه اي مانع حضور کودک در میان همسالان خود و بازی و تعامل با آن‌ها شود، وجود دارد. و با توجه به اینکه، یکی از وظایف اصلی کودکان  و نوجوانان در دوران ما تحصیل است. اختصاص زمان زیادی به انجام دادن بازی ها بخصوص در دوران امتحانات، می‌تواند باعث افت تحصیلی کودک شود. و از همه مهمتر، در صورت عدم آشنایی با بازی ها  و انتخاب بازی ها متناسب با سن فرزندان، تأثیر گذاری منفی این بازی ها بر رفتار فرزندان را می توان یکی از مضرات بازی ها دانست. کودک رفتار‌های هجومی و خشن را فرا می‌گیرد. امروزه تعداد بازی‌های خشن در بازار بیش از بازی‌های آموزشی است. این بازی‌ها احساس قدرت کاذب و ناخوشایندی را به کودک القا می‌کنند.

در پایان، امروزه با مخاطبانی مواجه ایم که نسبت به نسل گذشته روش فکر کردن، پردازش اطلاعات وترجیحات و انگیزهایشان تغییر کرده است.بازی‌های رایانه اي ضمن فواید قابل توجهی که برای کودکان دارند، ضرر‌هایی هم در پی دارند. ضرر‌های این بازی‌ها، به ویژه در صورت ابتلای کودک به اعتیاد به بازی‌های رایانه اي، می‌توانند حتی جبران ناپذیر نیز باشند. پس والدین باید مراقب کودکان خود بوده و زمان و نوع بازی‌های رایانه ای را برای فرزند خود تعیین کنند. در صورت عدم توجه به این موارد نه فقط فواید این بازی‌ها کاهش می‌یابد، بلکه کودک دچار رفتار‌های رباط گونه و خشن، بی احساسی و بی تفاوتی نسبت به افراد و مسائل پیرامون خود خواهد شد. محروم کردن نوجوانان از ابزار و امکانات هوشمند در اختیار آنها به هیچ وجه راهکار درستی نیست بلکه می‌توان با برقراری ارتباط صمیمی با فرزند او را در انتخاب بازی و بیان عوارض و تهدیدات بازی‌های ناسالم و همچنین محدود کردن زمان انجام آن کمک کرد وتغییر نگرش تهدید بازی‌های آنلاین به فرصتی برای آموزش نوجوانان تبدیل شود.بازی های رایانه‌ای و آنلاین به عنوان سوغات تکنولوژی و مدرنیته باید با رویکرد مثبت‌نگر، استفاده روزافزون کودکان و نوجوانان از بازی‌های آنلاین و افلاین را از تهدید سلامت جسمانی و روانی به فرصتی جذاب و ارزشمند برای آموزش و رشد آنان در حوزه‌های مختلف تبدیل کرد. اگر بر محتوای این بازی‌ها کنترل و نظارت صحیح و بهنگامی از سوی خانواده صورت گیرد در بسیاری از موارد می‌تواند موجب تقویت هوش و قدرت ذهنی کودکان و نوجوانان شود. تنها تعدادی از بازی‌های آنلاین و آفلاین خشونت‌آمیز و باعث کاهش ارتباط اجتماعی و خشونت در کاربران کودک و نوجوان می‌شود ولی برخی دیگر از این بازی‌ها می‌تواند به افزایش مهارت دست و مغز و تقویت توانایی تشخیص هدف، افزایش سرعت پردازش و پاسخگویی و ارتقای توانایی یادآوری اطلاعات بصری در فرد شود.به هر حال باید  با پذیرش تحولات شدید دنیای سنتی و قرارگرفتن در عصر مدرن و نوین به این بازی‌ها به عنوان رسانه‌ای نوین و نیازمند نظارت توجه کرد.